dân tộc ấy ắt không sớm thì chầy cũng đi đến chỗ diệt vong. Tre già măng
mọc là vậy.
Khi trao đổi với Phan Văn Trường, Phan Châu Trinh đã nói ý đó và khuyên
Phan Văn Trường nên viết cái gì liên quan đến dân tộc, liên quan mật thiết
đến chén cơm, manh áo của quốc dân đang mong ngóng ở quê nhà, hơn là
viết những điều cao xa ở đâu đâu.
Qua nhiều địa chỉ, Phan Châu Trinh nhận được nhiều tin tức từ quê nhà.
Bạn bè ông, có người còn bị quản thúc tại nhà, có người ra làm báo, viết
báo thức tỉnh đồng bào, đấu tranh cho dân chủ, dân sinh, khai trí, phản
phong… Rứa cũng mừng. Gặp thời thế, thế thời phải thế, còn hơn ông ở
đây. Phan Châu Trinh muốn về quê nhà lắm, nhưng bộ thuộc địa không
cho. Có người khuyên ông nên xin bộ Pháp quốc hải ngoại cho về Tàu viết
báo chữ Hán kiếm sống chắc sẽ dễ được chấp thuận hơn. Và từ Tàu ông có
muốn về Annam cũng có phần dễ hơn. Ý kiến ấy khá hay, song chắc gì, bởi
người Pháp cai trị đã quyết tâm giữ Phan Châu Trinh lại, thì đâu có dại
"tháo lồng" dù chỉ tháo hé hé.
Chú thích:
(1) Dẫn theo tạp chí Thế giới mới, Bộ Giáo dục – Đào tạo, số 475, ngày
25-2-2002, trg 30-32.
(2) Phan Châu Trinh – Cuộc đời và tác phẩm, sđd, trg 181.
