PHAN CHÂU TRINH - Trang 139

Cloche Fêlée do Nguyễn An Ninh sáng lập.
Cứ sau mỗi lần đăng đàn, Phan Châu Trinh đều chỉ ra những ưu, khuyết
điểm của Nguyễn An Ninh khi nói trước đám đông và chỉ cách khắc phục.
Lần nói chuyện cuối cùng trên đất Pháp là tại hội quán "Sociétés Savantes"
Paris, Phan Châu Trinh ngồi nghe Nguyễn An Ninh nói chuyện mà nước
mắt cứ trào ra. Hình ảnh Nguyễn An Ninh trước mắt Phan Châu Trinh cứ
nhập nhòa, nhập nhòa và trong trí ông cứ nghĩ đó là Phan Châu Dật.
"Tờ báo mà tôi sáng lập ở Sài Gòn luôn bị cấm đoán, họ tìm cách buộc tội
nó, họ buộc tội cộng sản, những ai chống lại họ đều là cộng sản. Đó là một
sai lầm lớn. Tôi không phải là cộng sản, không xuất thân từ giai cấp vô sản
nhưng tôi tán thành những nguyên lý cộng sản. Bởi vì nếu đảng cộng sản
lên cầm quyền ở Đông Dương thì đó là sự mở đầu cho Đông Dương được
tự do hoàn toàn. Lúc đó sẽ loại bỏ được tất cả bọn tư bản đang bóc lột và
làm kiệt quệ nước này".
Phan Châu Trinh vỗ tay, mọi người vỗ tay theo làm cho Nguyễn An Ninh
phấn khích, nói tiếp:
"Cách mạng sẽ nổ ra ở Đông Dương trong vài năm tới nếu không thay đổi
thể chế hiện tại".
Nhìn lướt qua đám thính giả một lượt, Nguyễn An Ninh lên giọng kêu gọi:
"Sinh viên hãy hành động cho nền độc lập của Đông Dương. Phải có tự do
báo chí hoàn toàn, quyền tự do đó sẽ được thực hiện bằng mọi cách, kể cả
bằng bạo lực" (1).
Về đến nhà, Phan Châu Trinh khen Nguyễn An Ninh nói hay, nhưng cho
rằng, nói "bọn tư sản bóc lột và làm kiệt quệ đất nước" là chưa đúng lắm.
Theo Phan Châu Trinh, Annam chưa có tầng lớp tư sản, nên phải nói "bọn
thực dân cai trị cùng bọn vua quan sâu mọt bóc lột và làm kiệt quệ đất
nước" thì chính xác hơn. Nguyễn An Ninh cũng thừa nhận khi đó những
kiến thức từ sách vở lấn át kiến thức thực tế từ cuộc sống.
Thấy Phan Châu Trinh trầm tư, Nguyễn An Ninh lo không biết mình đã sai
chuyện gì, định hỏi thì Phan Châu Trinh nói:
- Qua những buổi nói chuyện ở đây thì con sẽ gặp không ít khó khăn về
buổi nói chuyện này. Cậu tin buổi nói chuyện hôm nay, bọn cầm quyền ở