PHAN CHÂU TRINH - Trang 38

chức vị, quan giáo thọ cho mở ngay trường học, rước thầy về dạy chữ Tây,
chữ quốc ngữ cho con em, cho những ai thích học. Việc làm này chắc chắn
sẽ bị phái cựu học không thích. "Nhưng quan giáo thọ không làm thì ai làm
?" - Trần Qúy Cáp lên tiếng và mọi người cùng cười khoái trá.
Phan Châu Trinh nói:
- Chúng ta quả là những người không tự lượng sức mà hô hào đề xướng tân
học, may ra thành công thì toàn quốc đều vui hưởng, rủi mà thất bại thì sẽ
bị dẫn đến chợ, cúi đầu chịu chém cũng vui biết dường nào !
Trần Qúy Cáp nói:
- Tự trị là việc lớn không phải chuyện dễ, việc không thành cũng chết.
Nhưng nếu chết vì việc lớn, vì lý tưởng thì cái chết ấy chẳng có chi phải sợ.
Huỳnh Thúc Kháng nói thêm:
- Đã là chí sĩ yêu nước thương nòi thì không quản sống chết. Không dám tự
khoe, nhưng thực tâm mà nói, anh em chúng ta không thể nói là những
người không có chí khí cao, không phải là người ham danh lợi. Tam ngu
thành hiền. Tôi tin anh em chúng ta nghĩ đúng và đang làm đúng, nên nếu
bị đem ra giữa chợ chém đầu cũng là chuyện vui. Chúng ta cùng đồng lòng
khơi cái khôn của dân, cái đường sống của dân là thuận lòng trời, hợp lòng
dân. Điều này đã được minh chứng ngay ở quê hương ta. Do vậy, anh em
chúng ta tiếp tục việc khai trí, trị sinh, mở học hội, thương hội, diễn thuyết
hội cho nhiều… thì dân sẽ tin ta, yêu ta. Một khi được dân tin, dân yêu thì
cái chết nào có đáng một đồng tiền kẽm !
Ba người cùng bá vai nhau như muốn truyền thêm cho nhau sức mạnh.
Mỗi người mỗi việc. Phan Châu Trinh nhận trách nhiệm làm một chuyến
Bắc du.
Trên đường ra Bắc, Phan Châu Trinh đến địa phận tỉnh nào cũng tìm đến
những thân hào nhân sĩ trò chuyện, tìm sự ủng hộ. Ông đến thăm tiến sĩ
Ngô Đức Kế, giải nguyên Võ Văn Bá, ấm sinh Lê Võ… ở Hà Tĩnh; thăm
cụ Đốc Đặng, cử Vương… ở Nghệ An, nghè Tống, kể cả cử nhân Hoàng
Cao Khải ở Thanh Hóa… Đến Hà Nội, Phan Châu Trinh tìm đến thăm
hoàng giáp Đào Nguyên Phổ, Lương Văn Châu… Điều đáng mừng là hầu
hết sĩ phu đều đồng ý cách làm của ông, và không ai nghĩ đó là chuyện