PHAN CHÂU TRINH - Trang 53

ngoài sáng, Phan Châu Trinh liếc qua những tấm thẻ bài của người khác,
nên biết rằng ngoài con số tù ra, còn ghi rõ án gian mấy năm, hoặc khổ sai
chung thân, cấm cố… và ghi cả ngày mãn hạn. Đúng là khoa học, cái chi
cũng rõ ràng. Riêng cái số tù cũng là điều hay. Tên họ có thể trùng chứ số
hiệu thì không trùng, và số tù chính là cái tên mới dành cho người tù. Giản
tiện ! Chỉ chuyện này, dân Annam của ông học cũng đã mệt và phải học
chứ không thể nói bừa: Tây là Tây, còn ta là Ta !
Sáng hôm sau, mọi người được gọi tập họp, điểm danh theo số thẻ trước
ngực rồi lần lượt lên xà lan để ra tàu.
Trời về chiều thì tàu cập bến và Phan Châu Trinh biết mình đã đến Côn
Lôn.
Đảo Côn Lôn là cái cồn lớn nổi giữa biển. Phan Châu Trinh thầm khen bọn
thực dân biết chọn nơi đây để giam tù trọng phạm. Bốn bề biển nước mênh
mông như thế này thì ai có muốn trốn cũng khó mà trốn.
Lên đảo, tù nhân được điểm danh, làm những thủ tục cần thiết trước khi
vào khám.
Từng làm quan và hay đi đây đi đó, nên chỉ một thời gian ngắn, Phan Châu
Trinh biết, đảo có một quan tham biện giữ chính quyền tối cao, chỉ dưới
quan Thống đốc Nam kỳ, một viên ký lục giữ tài chánh, một viên quản
ngục quản lý những cai ngục và bọn lính mã tà, đốc suất công việc trong tù
và việc canh giữ tù. Trên đảo còn có một trại lính Tây do một vị quan hai
cai quản. Trại này có khoảng một trăm lính Tây và lính Chà-và. Một bưu
điện cũng do một người Tây coi sóc. Tuy là nơi nhốt tù, nhưng quan thự
cao sạch, đường sá đâu ra đó hơn hẳn nhiều vùng quê mà ông đã đặt chân
qua. Nhà thương ở đây cũng sạch sẽ, ngoài thầy thuốc người Tây còn có
một số người tù giúp việc. Khi bước lên đảo, ông và những anh em tù cùng
ra một chuyến tàu được đưa vào chủng ngừa một số bệnh. Thầy thuốc và
những khán hộ đối xử với đoàn người tù của ông khá bặt thiệp. Ở Tây
không biết có câu "Lương y như từ mẫu" không, nếu có thì họ thực hiện tốt
hơn những thầy thuốc ở đất liền ông đã gặp, kể cả quan ngự y.
Chưa bảnh mắt, Phan Châu Trinh đã bị gọi dậy, sắp chung hàng với đám tù
chung thân, cấm cố và được dẫn vòng ra phía sau khám đập đá. Từ chiều,