PHAN CHÂU TRINH - Trang 74

Phan Châu Trinh mỉm cười, hít một hơi thuốc lá, nói:
- Phan Bội Châu, hiệu là Sào Nam, một tay hào kiệt ái quốc của nước Nam
này. Người trong nước không ai không biết tiếng. Ngày tôi làm quan ở kinh
đô Huế thường qua lại luôn, nhưng đến nghị luận việc nước thì ý kiến giữa
tôi với Sào quân, hai bên không đồng mà lại trái hẳn nhau.
Dường như nghe làm lạ, quan Thống soái nhíu mày, hớp một hớp cà phê
rồi trầm tư một chút mới hỏi:
- Trái nhau thế nào ?
Đây là chuyện thật chẳng có gì phải giấu cho nhau và cũng chẳng cần phải
nghĩ ngợi, Phan Châu Trinh trả lời rành rọt:
- Tôi đã nhiều lần nghị luận với Phan quân, anh ta nhận hẳn ra rằng người
Pháp không có thiệt lòng khai hóa cho người Nam, nên nói việc khai hóa,
trước phải tìm cách đánh đổ chính phủ Pháp. Mà muốn đánh đổ chính phủ
Pháp, không nhờ cậy thế lực một nước mạnh ngoài thì tự người Nam không
làm gì được. Hiện nay, nước mạnh duy Nhật Bản là nước đồng văn đồng
chủng nên cầu viện với Nhật Bản…
Tôi bác cái thuyết trên của Sào quân, lấy lẽ rằng người nước Nam chui núp
dưới chính thể chuyên chế đã trên ngàn năm, chưa có tư cách quốc dân độc
lập, dầu có nhờ cậy sức người ngoài, chỉ diễn cái trò "đổi chủ mà làm đầy
tớ lần thứ hai", không có ích gì. Trong khi đó, nước Pháp dưới mắt tôi là
một nước làm tiên đạo văn minh cả hoàn cầu, nay bảo hộ nước Nam, mình
nhân đó mà học theo, chuyên dụng tâm về mặt khai trí trị sanh các việc
thực dụng. Dân trí đã mở, trình độ một ngày một cao tức là cái nền độc lập
ngày sau ở đây. Còn theo chính kiến "cậy sức người ngoài" thì nó quanh co
khúc chiết, mình không tự lập, ai cũng là kẻ cừu của mình. Triều Tiên, Đài
Loan, cái gương rõ ràng trước mắt, người Nhật chắc gì hơn người Pháp ?
Đuổi hổ đi, rước sói về chẳng có gì hay và chỉ có dân đen là khổ.
Sào quân không nghe, cũng không nhận là phải, phủi áo ra đi làm theo ý
kiến của mình. Cái giống và cái trái giữa tôi và Sào quân là thế.
- Vậy, ông sang Nhật Bản gặp Phan Bội Châu là có ý gì ?
- Như đã nói, chính kiến của tôi trái với chính kiến của Sào quân. Sào quân
sang Nhật có chỗ đứng chưn, bèn phát biểu chính kiến của mình, làm sách,