PHAN CHÂU TRINH - Trang 83

các tội ấy. Bên cạnh đó, Trần Quý Cáp không những xuất thân khoa mục
mà còn đang giữ chức làm việc công, tại sao lại giết ngay ? Năm xưa, cụ
phó bảng Nguyễn Duy Hiệu khởi binh chống lại người Pháp và triều đình
những mấy năm (phong trào Nghĩa hội Quảng Nam), ấy mà sau khi bị bắt
cũng phải giải về kinh một thời gian mới định án xử quyết. Theo luật pháp
nước Nam, người có khoa mục trừ phi làm giặc, ăn cướp, giết người thì
không có phép bị tước sổ khoa mục, chớ đừng nói đến chuyện xử tử. Nếu
thật tình mắc những tội trên cũng phải giải về kinh xét hỏi nhiều lần lấy
chứng cứ xác thực rồi tâu lên vua định án. Thế mà Phạm Ngọc Quát lấy tay
che trời.
Cũng theo luật pháp nước Nam, hễ gặp án nặng bị chém bêu đầu một vài
ngày rồi cho người nhà lãnh về chôn, còn không thì cho lãnh ngay. Đằng
này, giáo thọ tiến sĩ Trần Quý Cáp chẳng có tội gì lại bị chém ngay và giấu
xác không cho người nhà nhận lãnh. Đúng là mọi rợ hơn cả mọi rợ.
Tại sao ?
Phan Châu Trinh cho rằng, Bố chánh tỉnh Khánh Hòa Phạm Ngọc Quát là
người xảo trá, tàn nhẫn. Đường quan chậm trễ, khao khát được thăng. Nghe
quan Toàn quyền Beau sức dân lập trường học cho nhiều và cho các tỉnh
lập hội buôn, y ta nhanh trí lập công, giao cho Trần Quý Cáp đang làm giáo
thọ khuyên dân dựng nhà học, lập hội buôn. Bản thân y ta cũng chung cổ
phần vào hội buôn Bình Thuận và tính xuất tiền lập hội buôn, hội nông…
Đến khi nghe dân tỉnh Quảng Nam xin xâu, những người trong các hội
buôn, hội học, hội nông… bị bắt, y ta hốt hoảng sợ không khéo vì việc ấy
mà mất chức nên giết ngay Trần Qúy Cáp vừa lập công vừa thoát thân.
Không phải Phạm Ngọc Quát không biết luật pháp Nam triều, nhưng y nghĩ
một khi giải Trần Qúy Cáp về kinh thì sẽ lộ ra việc y chỉ đạo lập ra các hội
ấy, không khéo cái đầu khó mà giữ vững chứ đừng nói đến cái chức quan
nho nhỏ ấy. Giết người bịt miệng là thượng sách. Và vì thế, y ta sẵn sàng
giết Trần Qúy Cáp.
Phan Châu Trinh phân tích động cơ rồi dẫn chứng rằng, sau khi giết Trần
Quý Cáp, Phạm Ngọc Quát được thăng làm Tuần vũ Hà Tĩnh.
Phan Châu Trinh kể tiếp tình hình nhiễu lụy oan thảm ở các tỉnh Quảng