PHAN CHÂU TRINH - Trang 90

thấy lòng vui vui, ít ra lớp trẻ đã có người như vậy.
Nguyễn Tất Thành kể tiếp cho ông nghe, những tháng ngày ở Sài Gòn, rồi
những ngày làm phụ bếp trên tàu Amiral Latouche Tréville thuộc hãng
Chargeurs Réunis của Pháp cho đến khi đặt chân lên đất Pháp. Cuộc sống
quả có vất vả nhưng vui, bởi anh đã thấy được nhiều điều, biết được nhiều
điều mà nếu ở quê nhà thì không thể nào hình dung ra nổi.
Nguyễn Tất Thành thò tay vào túi, lấy ra cuốn sách mỏng, cầm hai tay đưa
Phan Châu Trinh.
- Thưa bác, hồi ở bên nhà, cháu đã nghe đến tên tuổi và những việc làm của
bác. Cháu muốn gặp bác lắm, nhưng còn bận học và chưa gặp được thì bác
đã vào vòng lao lý. Khi qua đây, một hôm có người đưa cho cháu cuốn sách
này và dò hỏi mãi đến nay mới gặp được bác, thật là vinh hạnh.
Nhìn cuốn sách, Phan Châu Trinh biết ngay đó là cuốn "Manifestation de
1908 en Annam". Cầm cuốn sách trên tay, Phan Châu Trinh biết đã có
nhiều người đọc. Phan Châu Trinh kể thêm về nội dung cuốn sách cho
Nguyễn Tất Thành biết. Tựa tiếng Việt của ông là "Trung Kỳ dân biến thỉ
mạt ký". Bản dịch này không ghi tên người dịch, nhưng người dịch là bạn
của ông: Julles Roux, có chân trong hội nhân quyền và được trạng sư Phan
Văn Trường khen dịch rất chuẩn. Bản dịch này ngoài việc phát hành rộng
rãi còn được gửi cho Albert Sarraut - người sắp sang nhận chức Toàn quyền
Đông Dương và gửi cho ngài Missiny, thượng thư bộ Thuộc địa Pháp.
Nguyễn Tất Thành nói:
- Thưa bác, cháu rất kính trọng bác, tán thành việc làm của bác, nhưng cháu
không tin những người Pháp cai trị, kể cả người Tàu, người Nhật. Không
có ai tốt với mình một khi mình không có cái gì để trao đổi với họ.
Phan Châu Trinh nhìn người trai trẻ ngồi trước mặt mình.
- Anh nói không sai. Chính vì vậy mà tôi và bạn bè mới đề cao dân trí, khởi
xướng dân quyền. Chúng ta không tin vào người Pháp cai trị, nhưng chúng
ta phải tin vào bản thân mình, tin vào những người Pháp chân chính, yêu tự
do, yêu công bằng, bác ái.
Nguyễn Tất Thành vẫn từ tốn nói lên những suy nghĩ của mình:
- Thưa bác, chính vì những mỹ từ ấy mà cháu qua đây và hi vọng nhìn rõ