PHÊ PHÁN HỆ TƯ TƯỞNG MÁC-XÍT - Trang 100

trong hành tác vật hóa này. Như vậy quan hệ vật hóa và tha hóa mật thiết
nhưng không phải là một. Trừu tượng hóa lao động là nguyên lý đích thực
quản lý quá trình sản xuất cụ thể ra hàng hóa, còn hợp lý hóa trong công
nghiệp hiện đại khởi từ đầu thế kỷ hai mươi là xu hướng thủ tiêu dần dà
những thuộc tính cá thể, có phẩm chất con người nơi người lao động
(immer starkere Ausschaltung der qualitativen, menschlich-individuellen
Eigenschaften der Arbeiters). Thế giới vật hóa là một thế giới của lượng, ở
đó nguyên tắc hợp lý hóa xây dựng trên cái gì có thể tính toán được. Như
Marx đã chỉ ra trong Sự lầm than của triết học (Misère de la philosophie):
Phẩm không còn quan trọng, chỉ có lượng quyết định mọi sự. Khái niệm
lao động trừu tượng nơi Marx tương ứng với khái niệm thuần lý hóa hình
thức nơi Max Weber. Quá trình hợp lý hóa làm việc có nghĩa là phân tán
đối tượng sản xuất, cũng như làm manh mún chủ thể sản xuất, điển hình
của thời đại mới này là hệ thống làm việc kiểu Taylor. Cơ hữu hóa, khả
năng tính toán, chuyên biệt hóa, thư lại hóa, mọi bộ diện của đời sống được
chuẩn tiêu và giản trừ vào những thành tố, có nghĩa là toàn bộ hoạt động
của con người như vậy đã bị tha hóa. Quan điểm này phản ảnh phản ứng
chung của nhiều xu hướng tư tưởng đầu thế kỷ này. Tuy nhiên Lukács nhìn
ra điểm chủ yếu là “trong khi hệ thống tư bản tiếp tục sản xuất và tái sản
xuất chính nó về mặt kinh tế trên những cấp độ ngày càng cao hơn thì cấu
trúc vật hóa càng chìm ngập sâu xa, thảm hại và nhất định hơn trong ý thức
của con người”. Những hiện tượng như công nhân trở thành một người
chứng kiến cá thể, thụ động trong quá trình hoạt động manh mún của họ là
đối tượng của một quá trình họ chỉ có thể quan sát, chứ không thể kiểm
soát hay biến đổi được. Thế giới vật hóa xuất hiện rõ ràng là thế giới khả
hữu duy nhất đối với con người. Cũng chính trong viễn quan đó, “triết học
phê phán hiện đại bắt nguồn từ cấu trúc vật hóa của ý thức” (aus der
verdinglichten Strukture des Bewusstseins ist die moderne kritische
Philosophie entstanden) mở đầu phần thứ hai những nghịch lý trong tư
tưởng tư sản của bài viết về vật hóa trong GuK. Triết học phê phán hiện đại
Lukács nói đến ở đây là triết học khởi từ Kant (trong khung cảnh thời đại
của Lukács, triết học tân-Kant đang ngự trị tư tưởng tây phương). Triết học