Stojanovíc đã viết một tác phẩm nhái lại Lukács, mang nhan đề Lịch sử và
ý thức đảng/ Geschichte und Parteibewusstsein viết bằng ngôn ngữ mẹ đẻ
Serbokroat nhung chỉ được xuất hiện qua tiếng Đức năm 1978. Stojanovíc
đã nhìn thấy vấn đề kỷ luật và sự đặt để toàn diện cá nhân con người vào
trong ý chí tập thể của Đảng dưới một góc cạnh: nguyên tắc của tính đảng
tuyệt đối mà Lenin và Stalin đòi hỏi con người phải sẵn sàng hy sinh không
những đời sống mà cả sự tự trọng và cảm tính của mình. Sojanovíc goi?
quan niệm đó là "yếu tính của Đảng có trước hiện hữu" và "tính bái vật
đảng". Nói một cách nôm na, những gì tích cực là bản chất của đảng, cái
bản chất muôn đời không bị xúc phạm, vượt lên mọi thường nghiệm.
Để minh họa điều này ông kể ra một ví dụ:
Andey Platonov đã thành công khi miêu tả để đời tính bái vật đảng như
sau: "Đồng chí có bao giờ nhìn thấy Đảng Cộng sản chưa?
"Thưa đồng chí Pyotr, chưa, họ không bao giờ chỉ cho tôi thấy. Ở trong
làng, tôi chỉ thấy đồng chí Chumov!"
"Cũng có nhiều đồng chí Chumov như đồng chí thấy ở đây. Nhưng tôi
muốn nói về Đảng thuần túy có cách nhìn toàn diện và quan điểm chính
xác toàn diện cơ."
Nhiều người qua những cuộc thanh trừng ở Liên xô, Trung cộng, Việt nam
v.v... chết đi mà vẫn ngỡ số phận của mình hẩm hiu vì ngộ nhận, không
phải do hậu quả của bản chất thật nơi đảng của họ. Trò ảo thuật ?tự phê"
thường được áp dụng tinh vi đối với nạn nhân, như Sima Markovíc bị Chủ
tịch Quốc tế Cộng sản III bắt viết thư tự phê để sau đó bị giết ở Liên Xô.
Slansky bị ép rời chức Tổng bí thư đảng CS Tiệp và viết tự phê cũng bị đưa
ra xét xử và hành quyết.
Phê phán huyền thoại tác động qua lại giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất: Quan niệm duy vật về lịch sử khởi từ Marx trong tham vọng
đưa ra một cái nhìn toàn diện về lịch sử con người, đồng thời lại muốn tìm
ra cái then chốt vận động quá trình lịch sử diễn ra theo những quy luật nào.
Trong hai tác phẩm của Trần Đức Thảo ở hai giai đoạn khác nhau, ông vẫn
tin cái lý nhất quán xuyên suốt là quy luật tác động qua lại giữa lực lượng
sản xuất và quan hệ sản xuất xác định chuyển biến của lịch sử con người,