Sự khủng hoảng của chủ nghĩa cộng sản không phải là một hiện tượng
đơn giản, vì nó đánh động đến tận cốt lõi phong trào Cộng sản Quốc tế, như
Althusser nhìn nhận:
“Chính chúng ta (những người cộng sản) có thể không những chỉ thấy chủ
nghĩa cộng sản, chúng ta đang kinh qua sự khủng hoảng này trong một thời
gian dài.”
Quan điểm của người cộng sản thì như thế. Còn đối với những người
không cộng sản ra sao? Tháng 8 năm 1988, một năm trước biến chuyển tại
Ba lan đã đưa phong trào Solidarnosc trở thành một lực lượng chính trị có
quyền bính, một học giả Mỹ gốc Ba lan Zbigniew K. Brzezinski đã hoàn tất
cuốn sách Sự phá sản vĩ đại/The Grand Failure với tiểu đề: Sự ra đời và
kết thúc chủ nghĩa cộng sản ở thế kỷ hai mươi. Tác phẩm này đã báo hiệu
một năm trước khi những biến chuyển chính trị quan trọng xảy ra tại các
nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu: thủ tiêu sự lãnh đạo độc đảng cộng sản,
những chính đảng đối lập hoạt động trong sinh hoạt chính trị nghị trường,
thậm chí cải danh hoặc giải thể đảng cộng sản và quốc hiệu. Ngay trong
giòng mở đầu, Brzezinski khẳng định: Đây là một quyển sách bàn về sự
khủng hoảng tận cùng của chủ nghĩa cộng sản.
Tác phẩm này có một tầm quan trọng đáng kể vì nó đã tổng kết những thất
bại của chủ nghĩa cộng sản trong quá trình thực hiện quyền lực - từ sự tan
rã của một khối chính trị tập trung duy nhất đến sự phá sản kinh tế xã hội
và phân hóa toàn diện về mặt ý thức hệ - để sau cùng đi đến khẳng định về
“sự hấp hối của chủ nghĩa cộng sản”. tác giả viết quyển sách trong hối hả vì
“với tốc độ gia tăng về sự tan rã lịch sử của chủ nghĩa cộng sản, dường như
những biến cố quan trọng sắp tới sẽ xảy ra trước khi quyển sách tới tay
người đọc.”
Tác giả đã mô tả và phân tích “sự mục nát tiếp diễn và sự hấp hối trầm
trọng của cả hệ thống lẫn tín điều cộng sản” để đi đến kết luận “là trong thế
kỷ tới, sự suy thoái lịch sử không thể đảo ngược của chủ nghĩa cộng sản
khiến cho thực tiễn và tín điều của chủ nghĩa cộng sản không còn thích
