of Alienation đưa ra những mặt kinh tế chính trị, bản thể và đạo đức, thẩm
mỹ học, coi tha hóa như một ý tưởng then chốt cho mọi vấn đề. Một quan
điểm tâm lý như R. C. Tucker có thể đi đến những kết luận cực đoan: "Sự
xung đột bên trong của con người bị tha hóa với chính nó, trong trí tưởng
Marx trở thành một xung đột xã hội giữa "lao động" và "tư bản," và cái tự
ngã chủng loại bị tha hóa trở thành xã hội phân chia giai cấp. Sự tự tha hóa
được phóng chiếu thành một hiện tượng xã hội, và một hệ thống tâm lý
nguyên ủy của Marx trở thành một hệ thống trưởng thành ngoài mặt có tính
xã hội học" (Philosophy and Myth in K. Marx).
Việc đọc ngay chính văn của Marx cũng dẫn tới nhiều suy luận khác biệt,
chẳng hạn như R. Schacht cho rằng Marx không phủ nhận triệt để quyền tư
hữu trong Bản thảo Kinh tế chính trị. Vấn đề thực ra không phải vậy nếu
đọc kỹ bản viết của Marx. Khi khảo sát vấn đề tha hóa với một số lượng
chính văn của Marx tất nhiên có nhiều điểm tương trùng và khác biệt giữa
các tác giả không những ở chỗ nhìn hạn chế vấn đề, còn cả ý hướng và
thành quả đặt trong nội dung học thuyết của chủ nghĩa Mác.
Cho nên phải phân biệt những lưỡng luận sau đây:
1. Tha hóa nhìn dưới góc độ một giai đoạn nhất định của lịch sử (giai đoạn
xã hội tư bản chủ nghĩa) hoặc tha hóa trong chiều hướng cơ bản của lịch sử.
2. Tha hóa như một biểu hiện của đời sống thực (cơ sở), hoặc tha hóa như
một vận động của tự thức (thượng tầng kiến trúc).
Lưỡng luận thứ nhất chỉ ra: Một, nếu tha hóa chỉ là một hiện tượng nhất
định Marx phát hiện ra trong vận động của xã hội tư bản, nó mang những
đặc chất riêng của xã hội đó, và dưới những mặt nhất định nào, tha hóa vẫn
còn biểu hiện trong xã hội XHCN? Hai, nếu tha hóa được quan niệm như
một biểu hiện của bản tính con người, nó chỉ ra một quan niệm về lịch sử
nhất định trong học thuyết Mác, đó là chủ nghĩa duy vật lịch sử. Vượt khỏi
khó khăn của lưỡng luận này không phải đơn giản. Trong những tranh luận
giữa Fetscher và Sitnikov, giữa Adam Schaft và L. Althusser, những phân
tích hiện tượng tha hóa trong xã hội XHCN của trường phái Zagreb chứng
