PHÊ PHÁN HỆ TƯ TƯỞNG MÁC-XÍT - Trang 72

định sự tiến hóa của những mô hình xã hội.
Trong thư tín liên hệ đến cách mạng của nước Nga, Marx đã phải giải đáp
những vấn đề về đường lối tiến lên cách mạng xã hội chủ nghĩa (có cần
thông qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa?). Marx loại bỏ ý tưởng chủ nghĩa tư
bản bắt buộc phải xuất hiện ở mọinơi, song ông cũng quan niệm khi chủ
nghĩa tư bản phát triển thì vận động xã hội không thể ra khỏi những quy
luật sắt của nó. Trong một lời tựa cho Tuyên ngôn Cộng sản, Marx viết:
Nếu cuộc cách mạng Nga trở thành tín hiệu cho cuộc cách mạng công nhân
ở phương tây thì cuộc cách mạng này có thể hỗ trợ cho cuộc cách mạng
kia, và hình thái hiện tại của sở hữu đất đai ở nước Nga có thể là khởi điểm
cho aự phát triển cộng sản (dann kann das heutige russische
Gemeineigentum zum Ausgangspunk einer kommunistichen Entwicklung
dienen). Điều đó được coi như một tiền đề để cuộc cách mạng xã hội chủ
nghĩa có khả năng ở một nước nông nghiệp, không thông qua giai đoạn tư
bản chủ nghĩa để làm cách mạng xã hội. Chính ở điểm này, một số học giả
cho rằng Marx khác Engels về chủ trương tất định thuyết, tuy nhiên xét trên
toàn bộ, Marx cũng không đưa ra một dự kiến nào về hình thái thực hiện
cách mạng ngoài ý kiến vào cuối đời để trả lời câu hỏi của Vera Sassoutlich
về nước Nga.
Nếu Engels trong thư gửi Bloch dẫn trên nhìn nhận là ông và Marx đã gây
ra một định kiến cho những người theo họ qua quan niệm nhân tố kinh tế
như một nhân tố duy nhất quyết định, điều đó vẫn không ngăn được cả một
thế hệ những người mác xít kế tiếp trong Đệ Nhị Quốc Tế đặt tất cả trọng
tâm vào việc nghiên cứu kinh tế. Những tác phẩm chính của Kautsky (Lý
luận kinh tế của Marx, 1887), Rosa Luxemburg (Tích lũy tư bản, 1912), R.
Hilferding (Tư bản tài chính, 1910), Lenin (Sự phát triển của chủ nghĩa tư
bản ở Nga, 1899) chỉ ra một điều: những người mác xít ở giai đoạn này đi
theo con đường tất định kinh tế mà họ coi là cơ sở của chủ nghĩa Mác khoa
học. Tuy nhiên, những công trình đóng góp này vào học thuyết kinh tế của
chủ nghĩa Mác cũng vẫn giới hạn ở bình diện phê phán chủ nghĩa tư bản
như Marx đã thực hiện, không đưa ra được những nguyên tắc xây dựng một
nền kinh tế xã hội chủ nghĩa khi cách mạng xã hội thành công.