PHÊ PHÁN HỆ TƯ TƯỞNG MÁC-XÍT - Trang 9

từ thay đổi, những cơ sở lý luận không thay đổi.
Ba khuynh hướng lý giải tư tưởng Mác không những chỉ khác biệt về mặt
nhận thức, chủ yếu còn khác biệt về mặt chính trị, mở ra những chiều
hướng ý thức hệ mới. Chẳng hạn, khai phá lý luận về tha hóa trong tác
phẩm Mác thời trẻ phù hợp với trào lưu tư tưởng hiện đại của chủ nghĩa
Hiện sinh đã mở đường cho nhiều học giả nghiên cứu vấn đề này. Những lý
giải khác nhau dẫn đến sự đối lập giữa chủ nghĩa Mác chính thống và chủ
nghĩa xét lại trong việc đọc Marx. Quả thật Marx là một trong những tác
giả gây ra nhiều tranh luận nhất, phần vì Marx diễn đạt tư tưởng không
được minh xác, Marx lại không thống nhất với chính mình về những khái
niệm ông đưa ra, chẳng hạn như khái niệm “giai cấp.” Mặt khác, chủ nghĩa
Mác dựa vào quyền bính đã là cơ sở cho những đường lối giải thích tùy tiện
vào những người theo Marx. Sự đối lập nghiêm trọng nhất là chủ nghĩa
Mác-Stalin với những lý giải khác của chủ nghĩa Mác. Quả thật kể từ khi
đảng Cộng sản bôn-sê-vích nắm quyền ở Nga, chỉ có một chủ nghĩa Mác
giáo điều theo Lênin và Stalin. Tư tưởng Mác trở thành một bộ phận kinh
điển của chủ nghĩa Mác Xô viết. Những phản ứng của trường phái Zagreb
(Nam Tư) và những người mác xít Tây Âu chứng tỏ chủ nghĩa Mác đã biến
dạng và phân hóa.
Đặt vấn đề đọc lại Marx bao hàm cả mặt triết lý lẫn chính trị. Marx khởi sự
là một triết gia, song quan điểm của ông thật triệt để khi ông đòi hỏi triết
học phải biến đổi thế giới (trong Luận Cương Feuerbach 11, Marx viết:
Những triết gia chỉ đi giải thích thế giới, song vấn đề thực ra là phải biến
đổi nó/Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es
konnt darauf an, sie zu verandern). Đó là điểm khác biệt giữa Marx và
những triết gia đi trước. Mặt khác, cũng như trường hợp Hegel, những môn
đệ theo Marx còn triệt để trong quan niệm: triết học Marx chấm dứt giòng
lịch sử triết học, nghĩa là sau Marx, người ta không thể vượt khỏi chủ nghĩa
Mác. Về mặt chính trị, đọc Marx phải khởi từ một chỗ đứng rõ rệt, hoặc
chấp nhận Marx, hoặc chống Marx (đó là ý nghĩa “tính đảng” như người
cộng sản quan niệm).
Tuy nhiên đứng ở một vị trí cực đoan như vậy đối với chủ nghĩa Mác chỉ có