họ có giảm giá các dịch vụ cho những người nghỉ hưu gặp khó khăn xuống
mức khoảng 30$/giờ không? Câu trả lời của các luật sư là không. Sau đó,
người quản lý chương trình đến từ AARP có một sáng kiến tuyệt vời : ông
hỏi các luật sư liệu họ có cung cấp dịch vụ miễn phí cho những người nghỉ
hưu gặp khó khăn không. Các luật sư đều trả lời có.
Chuyện gì đang diễn ra ở đây vậy? Làm cách nào mà 0$ có thể hấp
dẫn hơn 30$? Khi tiền được đề cập, các luật sư dùng quy chuẩn thị trường
và thấy rằng đề nghị đó thật là ngớ ngẩn so với mác lương thị trường của
họ. Khi tiền bạc không được nhắc tới, họ dùng các quy chuẩn xã hội và sẵn
sàng tình nguyện dành thời gian của mình. Tại sao họ không nhận 30$ và tự
cho rằng mình là những tình nguyện viên nhận 30$? Vì một khi các quy
chuẩn thị trường đã thâm nhập vào sự cân nhắc của chúng ta, các quy
chuẩn xã hội sẽ tự động không còn chỗ đứng.
Giáo sư kinh tế học Nachuẩn Sicherman, tại Columbia, cũng học được
điều tương tự khi ông theo học võ thuật tại Nhật Bản. Thầy dạy võ của ông
không lấy học phí. Các võ sinh cảm thấy như vậy là không công bằng nên
đã đề nghị được trả công vì thời gian thầy bỏ ra cho họ. Hạ cây gậy shinai
xuống, người thầy từ tốn trả lời rằng, nếu ông lấy tiền, thì họ sẽ không đủ
khả năng để trả cho ông.
Trong thí nghiệm trước, những người được trả 50 xu đã tự điều chỉnh
mình theo các quy chuẩn thị trường, quyết định rằng 50 xu không phải là
nhiều và đã làm việc không thật tâm. Nói cách khác, khi các quy chuẩn thị
trường tham gia, các quy chuẩn xã hội lập tức bị đẩy ra ngoài.
Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta thay tiền bằng quà? Chắc chắn
bà mẹ vợ chàng trai sẽ vui vẻ nhận một chai rượu loại tốt cho bữa tối. Hoặc
một món quà (ví dụ như một chậu cây cảnh) cho bữa tiệc về nhà mới của
một người bạn. Quà tặng có là phương pháp trao đổi giúp giữ chúng ta
trong các quy chuẩn xã hội không? Liệu những người tham gia nhận được
món quà đó sẽ thoát khỏi các quy chuẩn xã hội và buớc vào các quy chuẩn
thị trường, hoặc việc tặng quà giống như phần thưởng có thể duy trì những
người tham gia trong xã hội không?
