với cùng một câu ngắn gọn: “ Em nhớ anh An lắm”. Cuộc tiễn biệt diễn ra
trong ngắn dài nước mắt.
Hơn một tuần sau, mẹ An và ba con từ biệt cộ Đằng, rời Nam Định, dắt díu
nhau ra Hải Phòng kiếm sống. Bến cảng không có việc cho đàn bà. Phu bốc
vác toàn là đàn ông. Họ còng lưng cõng những bao bì lên tàu, xuống bến
vất vả lắm. Đàn bà kiếm được việc làm ở nơi đất cảng không hề dễ dàng.
Dù muốn buôn bán vặt vãnh đi chăng nữa thì cũng chẳng đào đâu ra vốn
liếng. Nguy cơ phải ăn mày, ăn xin nơi đất cảng khó tránh khỏi.
Cùng đường, mấy mẹ con An dấn thân theo chân đoàn người nghèo khó
lam lũ. Họ là những người ở vùng quê Thái Bình, Nam Định, Hải Dương,
Hưng Yên chạy loạn đến đây để được tuyển mộ làm phu mỏ. Đoàn người
lam lũ, lếch thếch, đầu đội vai gánh đồ lề, bíu ríu vợ con xuống ca nô, theo
đường biển rời Hải Phòng ra làm phu mỏ ở Sở than Cẩm Phả.
Thân phận phu mỏ xúc than, gập lưng đẩy xe goòng trên tầng mỏ đã giúp
mẹ An nuôi con trong thời buổi loạn lạc khốn khó. Đời mẹ vất vả, nhọc
nhằn nhất là những ngày làm phu lầm lũi than bụi này. Đôi lần bà đọc
những câu ca nghe ai oán: “Ngày ngày nghe tiếng còi tầm/ như nghe tiếng
vọng từ âm phủ về” và “Ăn cơm với cá mòi he/ lấy chồng Cẩm Phả đun xe
suốt ngày”. Chiến tranh không phải chỉ có đạn bom khốc liệt rình rập mà
việc kiếm kế sinh nhai cũng vô cùng khắc nghiệt. Không một danh họa lỗi
lạc nào có thể phác họa được bức tranh hoàn chỉnh về người mẹ nuôi con
trong thời loạn lạc và cũng chẳng có nhà văn thiên tài nào lột tả hết nỗi khó
khăn trăm bề của người phụ nữ Việt Nam trong chiến tranh. Họ là những
anh hùng vô danh tính. Hình bóng họ sống mãi trong lòng những đứa con,
sống động hơn cả những bia đá, tượng đồng uy nghi, hoành tráng.
Một số người ở làng Xuân Giao có việc lên Nam Định rồi trở về làng. Hòa
tìm đến hỏi thăm họ có biết tin tức gì về mẹ con An không? Dò hỏi đến
năm bảy người, có người nói rằng, đã lâu lắm rồi thấy mẹ con An ở nhờ
