năm 30 trở về trước, ông Chánh huyện nuôi thầy đồ rồi thầy dạy chữ quốc
ngữ làm gia sư cho các con. Các con bà cả rồi con bà hai đều đựơc cho đi
học. Dù nhỏ hay lớn tuổi mà lười biếng học hành vẫn thường bị ông bắt
nằm úp sấp, roi mây vun vút quất lằn mông đít. Sau này, các con bà cả,
người học xong sơ học yếu lược, người học hết bậc thành chung.
Mấy người anh ruột của Hòa, anh Khiêm, anh Tản, anh Minh khi kháng
chiến toàn quốc bùng nổ vào năm1946 đã bỏ học, theo kháng chiến, khoác
balô lên đường làm anh lính vệ quốc. Hòa nghe phong thanh anh Tản, anh
Khiêm làm chức cán bộ chỉ huy bộ đội Việt Minh. Bây giờ bặt tin. Không
biết họ còn sống hay đã gục ngã ở chốn trận mạc. Có thể, các anh đã phải
vùi thây nơi rừng xanh núi đỏ ở chiến khu cực nhọc. Tuy nhiên, các anh là
con bà cả nên có khoảng cách khá xa về tuổi tác đối với Hòa. Các anh hơn
Hòa mươi, mười lăm tuổi nên tâm tư tình cảm và cả con đường đời các anh
đã chọn không tác động bao nhiêu đến tâm lý, lẽ sống của cậu học sinh Tây
học trường Trung học Hồ Ngọc Cẩn.
Thực tế đời sống đã tác động từ nhiều chiều đến với Hòa. Anh đã tận mắt
chứng kiến cảnh chiến tranh bom đạn đầy thương tâm, bất trắc. Quân Pháp
và Bảo Hoàng bạo tàn càn quét, cướp phá làng Xuân Giao yêu quý của anh.
Anh cũng thấy Việt Minh tấn công Trung Linh vào giữa năm 1952, bắt đi
cha Cung, cha Kính. Điều này anh thấy là lạ nhưng rồi người ta bảo, bởi lẽ
các cha gần gũi, giao thiệp rộng với người Pháp. Chiến tranh có nhiều cách
lý giải những hiện tượng đã diễn ra. Khi trường Hồ Ngọc Cẩn rời Trung
Linh về Bùi Chu tọa lạc ngay gần tòa Giám mục, học sinh bên Đời và bên
Đạo học chung một trường. Ngoài những tri thức trong sách giáo khoa mà
loài người gom góp được trở thành mục tiêu tích lũy của trò và thêm nữa,
đức tin công giáo qua giọng âm vang, êm ái của Đức Cha cùng lẽ màu
nhiệm đau khổ được lý giải trong kinh Phúc âm như mưa dầm thấm đất,
dần dà từng bước thầm lặng thâm nhập đức tin của Hòa…
Thời gian mau lẹ, vùn vụt trôi, năm học kết thúc. Nắng sớm đầu hè hoe hoe
