điều mà mấy ai dám, bằng những lời vô cùng điêu luyện của bậc đại khoa và
lòng nhiệt thành, căm hờn, hùng tráng của nhà cách mạng thì ta có thể tưởng
tượng sự sửng sốt đến cao độ của thầy trò ở Bình Định ra sao ! Mà thiết
tưởng không cần giỏi chữ Hán như người xưa, bọn chúng ta ngày nay, sống
sau các vị ấy trên nửa thế kỷ (64 năm) mà đọc lại ít câu còn thấy rung động
đến tận đáy hồn.
… … …
Giang sơn vô lụy khốc anh hùng !
Vạn dân no lệ cường quyền hạ ;
Bát cổ văn chương túy mộng trung.
Trường thử bách niên cam thóa mạ,
Bất tri hà nhật xuất lao lung !
(Chí thành thông thánh)
Bài phú cũng tuyệt hay, nhưng tôi ngại nếu chép lại bằng Hán văn,
người đọc ngày nay sẽ nản. Tôi chỉ xin chép lại hai bài chính Trần quí Cáp
tự dịch lấy sau này khi ở Nam về rồi ủy cho ông Hồ thanh Vân đem ra Bắc
Hà giao cho cụ Nguyễn hải Thần để cổ động quan sĩ ngoài Bắc (tiểu sử
TQC trang 11). Tôi nhận thấy bài thi dịch rất tầm thường, bài phú dịch hay
hơn nhiều. Đáng lẽ tôi thay bằng một bản dịch bài thi như của Đào trinh
Nhất, nhưng chợt nghĩ là những tài liệu này có tính chất lịch sử nên để
nguyên như thế.
Dịch bài thi :
Ngoảnh lại giang sơn luống lẩng lơ (lửng lơ)
Anh hùng rầu rĩ khóc người sơ.
Muôn dân tôi tớ phường quyền mạnh
Tám vế văn chương giấc ngủ mơ.
Dày mặt
mỉa ai đành chịu mãi.
Thoát thân trói buộc biết bao giờ.
Người ta ai cũng tâm càn ấy,
Nghĩ đến vận này đã thấy chưa ?
