thường hào hứng, vì cụ giảng rõ ràng, dễ hiểu, làm chuyển được lòng người
nghe.
- Chủ xướng hội « Thanh niên thể dục » lấy tên là « Dục Thanh » mà
người đứng lập là ông Nguyễn trọng Lợi cốt để dạy học theo tinh thần mới.
Trường mở tại nhà cụ Nguyễn Thông.
(Nguyễn Thông theo Huỳnh thúc Kháng, hiệu Kỳ Xuyên, chống sách
Tiết yếu của Bùi huy Bích và có dâng sớ xin cải cách việc học, việc thi. Ông
là nhân sĩ rất nổi tiếng như Nguyễn Siêu (Thần Siêu Thánh Quát), Nguyễn
bá Nghi. Lúc bấy giờ chắc ông đã chết).
Ông Lương thúc Kỳ (cha vợ ông Phan Khôi) đứng làm giáo viên. Ông
chỉ dạy được một tuần thì có « lệnh ngoài » đánh vào bắt một lần với Ông
Trương gia Hội, con của nhà chí sĩ cách mạng Trương gia Mô. Trường Dục
Thanh do đó cũng bị đóng cửa.
Chủ xướng vấn đề tổ chức những hội kinh tài cốt lấy huê lợi nuôi học
sinh mà năm 1906, hội Liên Thành một công ty thương mãi (cá, nước mắm)
cũng do Ông Nguyễn trọng Lợi (người đầu tiên đứng ra khuyếch trương
thương nghiệp tại Bình Thuận) thành lập ra đời. Công Ty Liên Thành là một
Công Ty lớn nhất và được thành lập trước tiên ở nước nhà ».
(xem c.t.
trang 138)
Những tài liệu trên (in nghiêng) do chính bà Lương thức Kỳ giúp cho
ông Châu hải Kỳ. Tôi kiểm lại thì chỉ sai vài điểm so với các tài liệu khác
(xem c.t. trang 138). Ông Châu hải Kỳ nhận xét rất đúng : « Nhờ cụ Phan
châu Trinh chủ xướng, khuyến khích, giáo dục công, thương hội mà phong
trào truyền bá canh tân, mở mang thương nghiệp, chấn hưng công nghệ đã
được khởi phát và thực hiện tại Bình Thuận sớm hơn ở Bắc phần và Nam
phần ».
*
Tháng 9 năm 1905 có một thanh niên họ Trương con nhà thế gia ở Nam
Kỳ ra ở Phan Rí chịu cáng đáng công việc Nam Du của Phan châu Trinh.
Ông ở lại chờ rồi được thơ của họ Trương gởi ra cho biết cậu không thể trở
