Phan châu Trinh đáp : « Sinh trong nước Nam ta ngày nay, mà không
có lòng lo đến chủng tộc thì không phải là người nữa, có gì là đại chí. Quản
Đạo biết ông Phan là người khác thường, đãi một cách kính trọng. Đến bây
giờ, ông mới nói tên họ mình rồi ra đi ».
Với các quan lại trong chỗ thâm tình, ông lại đối xử một cách khác.
Lúc về tới Bình Định, vào thăm ông huyện Phù Cát, Nguyễn quí Long, ông
ấy tuy làm quan mà óc khoáng đảng chỉ thích nghe những chuyện Duy Tân,
Dân Quyền. Lúc lên đường còn dùng dằng mãi chưa chịu rời tay và sách câu
lưu dẫn. Phan châu Trinh liền đọc : « Lòng nhọc chánh thì ươn, một cái đờn
ca nghe đất dậy. Kẻ đi người ở lại, hai ta tâm sự phú trời soi ».
Ông huyện vô cùng hỉ hả như được của báu. Vả chăng làm sao khỏi đắc
ý khi có người bảo : hai ta tâm sự phú trời soi ? Thế thì họ đã tâm sự những
gì chắc phải bí mật và cần giữ kỹ trong thời gian đen tối nhất của lịch sử đấy
ư ?
Có lẽ thú nhất, lạ lùng và cảm động nhất là lần thuyết phục ông An Ba
lúc về qua Quảng Ngãi. Ông tên là Lê Khiết, bố chánh hưu, ở làng An Ba,
trước là môn hạ Thạch Trì Nguyễn Thân, một vị quan đã từng dẹp Cần
Vương, oai danh chấn động Nam Bắc, vào loại Việt gian đầu sỏ. Nguyễn
Thân có ý lãnh đạm đối với ông và ông cũng có óc mới ít nhiều. Trong lúc
nói chuyện, Phan châu Trinh muốn dẫn tới con đường mới nên bàn nhân vật
hiện thời và môn hạ Nguyễn Thân rồi nói khích :
- Môn hạ Thạch Trì không có người.
- Sao ông biết ?
- Tài học, oai vọng như Thạch Trì và cầm quyền nước đã lâu, mà không
làm được công danh sự nghiệp lớn lao, chỉ rút cuộc đời đến phú quý một
mình mà thôi, môn hạ có người sao lại như thế ?
- Ông có chỗ chưa rõ, sao lại không người ?
- Dầu có thì Thạch Trì lại không dung được.
