tội thì cũng bởi hiểu lầm rằng Chính phủ bảo hộ dùng cái chính sách ngược
đãi người Nam làm cái chính sách hay tốt nhất ».
- Ông cố ý đề cao tự ái người Pháp để ly gián họ với quan lại Nam
Triều và mượn hệ cái tệ trạng của Nam Triều để chửi khéo, để gián tiếp chỉ
trích kịch liệt người Pháp : « Hiện nay, người Nam trừ những người trong
quan trường không kể, còn ra thì không thuận người khôn, người ngu, trăm
miệng một lời, đều nói rằng Chính phủ ngược đãi người Việt Nam. Thấy
quan lại nước Nam không săn sóc tới dân mà lại tàn ngược với dân thì đều
nói rằng đó là chính phủ dung túng khiến cho cắn nuốt lẫn nhau cho nòi
giống mòn mỏi, đó tức là cái kế thực dân của chính phủ. Trong mấy
năm nay, suốt cả trong Nam, ngoài Bắc, khắp thành thị cho đến hương
thôn, ý tưởng của nhân dân đều như thế cả
. Lại xét biết trí mình không
chống lại được thì nghển cổ giương mắt trông mong các nước mạnh đến đâu
đâu họa may họ đến cứu mình chăng. Chao ôi ! Một dân tộc đến 20 triệu
người, kẻ có học thức cũng đến vài vạn mà tối tăm mù mịt, mềm yếu ươn
hèn, không đủ sức bênh vực được nhau, để liệu cách sinh tồn, lại ù ù, cạc
cạc, không biết rằng mình ở vào cái thế giới cường quyền thịnh hành « hơn
được thua kém » này, mà còn có cái mơ tưởng hão huyền như thế, dân trí
thực đáng thương vậy. Nhưng đã bao nhiêu năm nay, người Nam ở dưới
bóng cờ nước bảo hộ mà đến bây giờ nòi giống ngày một yếu hèn, không có
kế gì cứu vớt lấy nhau, đến nỗi nóng nảy điên khùng, theo cái kế sách đê
mạt, chỉ trông mong vào nước khác, thế thì vì ai mà nên nỗi thế ? ».
Chỉ một đoạn văn ấy, thiết tưởng cũng khá đủ để trình bày sự uyển
chuyển, linh hoạt của một chính trị gia ! Mà không chỉ ly gián Pháp với
Nam Triều bằng cách đề cao Pháp để mắng Pháp bằng cách mắng tay sai
của Pháp mà còn dọa Pháp, cho Pháp biết rõ là hễ khi nào Nhật tới – tất
nhiên họ sẽ tới – thì dân Việt không chờ gì mà không bỏ Pháp, nếu Pháp
không lấy tình loài người đối đãi, mà vẫn dùng cái kế thực dân để nòi giống
một ngày yếu hèn.
Với đoạn khai mào đó, chúng ta cũng có thể đoán được nội dung của
bản điều trần lừng lẫy này.
