khu vực hẻo lánh, chỉ trình bày một số trường mà nhiều người biết trong
vòng ảnh hưởng của trường Diên Phong :
1) Trường Bảo An : tại làng Bảo An, làng có nhiều nhân vật lừng lẫy
trong nước và có tiếng con gái tương đối đẹp trong tỉnh.
2) Trường Phú Bông : Giáo sư là Trương Tuấn, người Minh Hương
lên ở đó đã lâu. Sau vụ xin sưu năm 1908, ông Tuấn theo đường thượng trốn
qua Xiêm rồi chết luôn bên ấy.
Một giáo sư khác nổi tiếng là Nguyễn tăng Côn, làm việc Tây, gọi là
Thông Cào (Huỳnh thúc Kháng gọi lầm là Cao, trong một đoạn sau). Sau vụ
1908 ông bị đày đi Lao Bão bảy năm. Mãn hạn về, vào Phan Rang làm ăn
rồi chết ở đó.
Trường Phú Bông ở xã Phú Bông, do ông Tú Trương ngọc Phiên sáng
lập. Trường có ba lớp, Trương Tuấn dạy Quốc Ngữ, ông Cào dạy Pháp Văn.
Bạn đọc cũng nên để ý là trong cuộc vận động Duy Tân cũng như Đông Du
của ta, có nhiều người Trung Hoa, Minh Hương giúp sức đắc lực và oanh
liệt nhất là ông Châu thượng Văn mà ta sẽ gặp ở sau.
3) Trường Quảng Huế : Do Nguyễn Hòa dạy, ở chợ Quảng Huế này
cũng có một người Trung Hoa tên Sáu, buôn ở Sở tơ, tướng như Tây, thường
liên lạc với người Trung Hoa, hô hào giúp đỡ công cuộc Duy Tân.
4) Trường La Châu : Làng Cẩm Toại, do Lâm Nhỉ dạy (Lâm là Rừng,
gồm có hai chữ Mộc, anh em đùa bỏ bớt một chữ Mộc nên gọi Mộc Nhỉ).
Trường lập trong vườn ông Mười.
5) Trường Lạc Thành : Do Nguyễn Cự dạy. Ông Cự người xã Cẩm
Văn, cũng có đi buôn Quốc Thương (buôn ra Bắc các năm 1906-1907-1908,
xem mục Thương hội). Về sau cũng bị chém.
6) Trường Quảng Phước : Ở Phước Kiều, do giáo sư Nguyễn Phiên,
người nhà giòng dạy. Đây có lẽ là một trường Công giáo đầu tiên nước ta
hợp tác với các trường ngoại đạo trong một lý tưởng chung. Đây cũng là
một đặc điểm của Phong Trào Duy Tân, đánh dấu một bước rẽ lớn trên đối
tượng tranh đấu : tranh đấu với thực dân, phong kiến, chứ không phải giữa
