Phan châu Trinh sẽ được một vinh dự lịch sử không ai tranh nổi với
ông : đứng tên đầu trong quyển sổ tù ở Côn Lôn.
Ông ra đấy ít lâu sau, các tù nhân khác mới tiếp tục ra theo.
*
Vì không nắm được những bằng cớ thật chắc chắn nên các quan tòa
Nam triều phải dựa vào lời khai của Ngụy tác Hạ, tàn tướng của Phan đình
Phùng, vừa nghiện, vừa có nghề làm thuốc phiện tuyệt giỏi. Lúc bắt được
Hạ, Cao Ngọc Lễ, án sát Hà Tĩnh dọa dẫm thì y không sợ, nhưng khi cho ăn
hút thật nhiều vào thì Hạ khoái chí. Trước bàn đèn, Hạ ta hăm hở nói : « Sĩ
phu nước Nam mưu ra sao, tôi đều biết cả ». Từ đó về sau Cao ngọc Lễ
dùng Hạ để buộc y phải khai là Ngô đức Kế có thông mưu với Phan bội
Châu :
« Hôm sau là ngày đem ông Tiến Sĩ đối chứng với tên Hạ, lại mời Công
Sứ thân đến xét hỏi. Công Sứ nghe nói, trong lòng cũng khen tài. Không ngờ
khi Công Sứ hỏi, thì tên ấy nhứt nhứt trả lời y như án sát dặn. Công Sứ cũng
bảo làm bản cung, cũng mừng lắm, nhưng khi công sứ bảo nó lại gần hỏi nó
sao mà biết được thì nó trả lời rằng : « đó đều là những lời án sát bảo nói ».
Công Sứ giận lắm mắng rằng : « Nếu quả án sát đã bảo, thì sao mày lại
nghe theo ? ». Nó trả lời : « không nghe thì không có thuốc phiện để hút, lại
không có rượu thịt ». Công Sứ nạt rằng : « Mày đã nghe theo, sao nay lại
phản cung ? ». Nó nói : « Sợ vu chúng thì làm cho người ta chết oan ».
Quan của hai nước không biết làm sao, chỉ đem nó giam lại thôi, nhưng nó
không vợ con, không nhà cửa, thì dầu ở địa ngục, nó cũng xem như thiên
đàng vậy.
Từ đó về sau, phàm án tử hình của thân sĩ Trung Kỳ, đều nói cứ theo
lời khai của tên Hạ làm chứng mà không lục ra lời khai thế nào, lại không
dẫn nó đối chứng nữa ». (Trung Kỳ Dân biến 20)
Những lời khai vu vơ của một tàn tướng nghiện ở tại Hà Tĩnh đủ cho
các quan Nam triều có tài liệu để ghép các thân sĩ Quảng Nam tội giao thiệp
với Phan bội Châu « Theo đảng bội quốc, ngầm thông nước ngoài đề xướng
