DỌC THEO DÃY TRƯỜNG SƠN ĐẾN HÀ NỘI
QUẢNG NGÃI là tỉnh giáp giới Quảng Nam nên khi những người ra
buôn bán ở Hội An mang tin về, lập tức nhân dân đứng dậy.
Chúng ta chưa quên lúc Phan châu Trinh ở Nam về đã ghé và thuyết
phục Lê Khiết ra sao. Còn nhiều nhân vật khác không rõ ông đã nắm được
những ai, rồi họ liên lạc với Phong Trào Quảng Nam ra sao, như Cử Sụy
,
Cử Quảng, Cử Cẩn, Nguyễn bá Loan
, Tú Phạm, Cao Chẩm. Ở Quảng
Ngãi cũng có nhiều người từng xuất dương theo Phan sào Nam.
Trước hết, dân chúng tụ tập quanh tỉnh và các phủ huyện. Có một số
người ở Quảng Nam mang kéo, lược vào truyền nhau cúp tóc xin xâu.
Phong Trào lan rộng, vây tòa sứ. Công Sứ bảo : « Chúng mày muốn làm
cách mạng thì phải đợi vài mươi năm nữa sẽ làm còn nay thì chỉ tìm đến chỗ
chết mà thôi ».
Dân không nghe, cứ hò hét đòi duyệt lại chính sách thuế khóa, làm xâu
và lăn xả vào. Công sứ truyền lệnh lính nổ súng. Dân chết và bị thương
nhiều lắm. Nhưng dân nhất định không đi. Những người bị thương nằm rên
la khắp đường.
Vừa có quan Tây làm thương chánh tới, đi qua chỗ dân bị thương, đè
lên chân một người. Người ấy rên la to lên, tức thì dân ùa tới cản xe, không
cho đi nữa. Tây Thương Chánh hỏi họ muốn gì : « Nhờ quan lớn vào thành
nói với Công sứ là dân nghèo không chịu nổi xâu thuế, đi đến tay không, xin
giảm bớt chứ chẳng có ý gì khác. Xin Công sứ thương tình, đừng giết hại kẻ
vô tội ».
Quan Tây ấy nhận lời và bảo người phu kéo xe đi. Dân nghèo không
cho đi, nói rằng : « Chúng tôi xin giữ xe cho quan lớn, quan lớn vào nói với
quan Công sứ được thì khi về chúng tôi sẽ kéo xe cho quan lớn đi ».
Tây Thương chánh đành đi bộ vào. Một lát sau thấy Công sứ lên đứng
trên thành, bảo người cầm 50 đồng bạc cho dân và ra lệnh phải trả xe cho
