nhiều. Theo Huỳnh thúc Kháng thì vài mươi người bị tử hình ở chợ Cầu
Chàm (Phan châu Trinh bảo là 20, 30 người trở lên) không kể số bị giết chết
trong khi xung đột, mười một người bị đày ra Côn Lôn : Tú tài Nguyễn duy
Viên, học sinh Hồ như Ý, Chánh Hàm, phó Khả, Trùm Lập, Xã Hữu, Hồ
Cương, Hương Thức… ; các nhà danh vọng như Hồ sĩ Tạo, Nguyễn trọng
Trì (Cần Vương cựu đảng) cũng bị bắt. Trong số này, có lẽ cũng có người
mắc oan. Phan châu Trinh có kể : « …khi tôi ở Côn Lôn thấy giải đến tám
người, trong số đó có một người bị kêu án là làm tướng cầm đầu, tay cầm
địa đồ vào núi, tính mưu chiếm cứ làm loạn. Tôi tới hỏi mới biết : người ấy
trạc độ 25 tuổi, mặt mày thô kệch, nói năng khờ khỉnh, gần như không phân
biệt được lụa hay vải, trông qua cũng biết không phải là người hiểu việc
vậy. Tôi lấy làm lạ, hỏi kỹ đầu đuôi mới rõ : người ấy tên là Hồ như Ý, nhà
giàu, con một, không học, năm trước thi hương ở tỉnh, lấy tiền mua được đỗ
tú tài (có lẽ là chức học sinh của trường thi ở tỉnh chăng, vì gọi là Học Ý ?
từ đó ở nhà làm ăn. Khi dân dậy, quan Nam thèm tiền anh ta, vu hãm, bắt
giam kỹ, làm án nặng, bảo trút sạch của nhà ra chuộc, anh ấy tiếc tiền
không chịu, nên vu làm tướng cầm đầu, xử tử đày Côn Lôn ». (Trung Kỳ
Dân Biến trang 34)
Không rõ nhận xét của Phan châu Trinh về Hồ như Ý có hoàn toàn
đúng không, nhưng chắc chắn việc ăn hối lộ thì nhân vụ này, bất kỳ tỉnh nào
cũng có đều như nhau cả. Bao nhiêu gia đình tan nát, điêu linh.
Về phong trào « đảng cúp tóc » này ở Bình Định sâu rộng đến đâu ?
Ông Huỳnh thúc Kháng có nhắc lại một tờ cảnh cáo của viên tri phủ nọ, có
hai câu rất được truyền tụng « Than ôi ! Biển khổ ngàn trùng, cứu vớt ngoa
truyền Phật sống ! Gió to một trận, dân đen thảy hóa thầy tu (Ta hồ khổ hải
thiên trùng, tế độ ngoa truyền hoạt Phật ; cuồng phong nhất trận, kiềm lê tận
hóa hành tăng) » ý ông ta muốn ám chỉ cái đầu hớt tóc ngắn của toàn dân
Bình Định mà trận cuồng phong Duy Tân thổi vụt qua đã để lại.
Nhưng trận cuồng Phong ấy đã tiêu mất hẳn chưa sau cuộc khủng bố
trắng ?
Chưa.
