dòng cho cậu xuống. Tới nơi, cậu tháo dây buộc vào bụng em cho các anh
kéo lên rồi chờ tới lượt mình lên sau. Thế là cô em thoát nạn !
Tôi tưởng mỗi câu chuyện ấy cũng đủ trình bày cho ta thấy lòng
thương yêu sâu sắc, mãnh liệt, trí mưu và sự can đảm phi thường của cậu bé
giữa cơn nguy cấp mà chính các người lớn cũng phải đầu hàng.
Cũng do ở mật khu kháng chiến của Cần Vương, ông học được võ
nghệ, bắn cung, bắn súng tạo nên một bản lĩnh vững vàng (Huỳnh thúc
Kháng cũng nhờ ở mật khu mà học được một ít võ nghệ) của một chiến sĩ
trước khi thành văn sĩ.
Một biến cố khác cần ghi nhận vì chắc nó có ảnh hưởng ít nhiều tới
tinh thần, tư tưởng của Phan châu Trinh sau này :
Cha ông, chuyển vận sứ Phan văn Bình bị chính lãnh tụ Cần Vương
chặt đầu tại cầu Mỹ Lý. Tại sao ? Ta cần biết ông Hường Nguyễn duy Hiệu,
thủ lãnh Cần Vương và nhất là tả hữu, nhiều người rất nóng tánh, đa nghi và
khắc nghiệt. Thời ấy, Pháp đã dùng Nguyễn Thân để phá quân đối phương.
Sau trận thua lớn ở An Lâm, cơ sở chủ yếu cuối cùng bị tan vỡ thì có lệnh
gọi ông Bình về. Lúc bấy giờ, Nguyễn Thân đã dùng nhiều người của đảng
Cần Vương để thủ thắng nên một số nhân vật Tam Kỳ bị nghi kỵ là theo
Thân. Không rõ ông Hường căn cứ trên những tài liệu nào để kết án ông
Bình cũng như nhiều người khác. Chỉ biết khi ông mới từ giã đồn điền qua
cầu Mỹ Lý liền bị quân cận vệ của ông Hường chận lại, chặt đầu rồi đem
cắm nọc bên đường. Một viên đội theo ông Bình phẫn nộ, liền tự sát tại chỗ.
Sau biến cố ấy, Phan châu Trinh về ở với anh là Phan văn Cừ. Rồi ông
học văn nổi tiếng, thi đỗ cử nhân 1900, Phó bảng 1901. Suốt thời kỳ này,
không rõ ông đã chú ý đến thời thế, chính trị trong nước và thế giới ra sao.
Chỉ biết là ông kết giao rộng. Nghe ai tài giỏi, hoặc có những gì khác lạ là
ông tìm tới tiếp xúc, biện luận. Ông đọc rất nhiều sách, truyện Tàu và kể
chuyện rất hay, nỗi danh là ông vui chuyện. Hơn nữa, ông lại được học ở
trường tỉnh. Trường này ở làng Thanh Chiêm thuộc phủ Điện Bàn, cách Hội
