bằng bài luận nói trên của Nguyễn lộ Trạch, vì không chỉ có trước khi sách
Khang, Lương qua, nó còn là cây nhà lá vườn, thích hợp với một xã hội bán
phong kiến, bán thực dân mà dân chúng còn đang ở trong một trình độ thấp
kém, có nhiều điểm không giống hẳn xã hội Trung Hoa nơi mà phần lớn
lãnh thổ chưa bị xâm lăng.
Nhưng dù sao, tư tưởng Khang, Lương cũng rộng rãi, đi vào nhiều vấn
đề, nhiều chi tiết để người đọc chưa am tường tư tưởng mới, học thuật mới
dễ đào sâu. Tôi không thể nói kỹ, chỉ xin trích lại một vài đoạn văn của bác
sĩ Hồ Thích, một văn hào Trung Hoa rất nổi tiếng trong công cuộc Duy Tân
để độc giả thấy sức hấp dẫn ghê gớm của Lương khải Siêu đối với Thanh
Niên Trung Quốc, đồng văn với ta, để ước lượng sự say mê của các nhân vật
đương thời khi đọc Tân thư :
« Giới thanh niên trí thức thời bấy giờ rất nồng nhiệt tinh thần ái quốc.
Qua bao sự đổi thay chốn triều thần, với áp lực mạnh mẽ của ngoại xâm đã
tạo nên những Phong Trào thanh niên cuồng nhiệt. Nhân vật Lương khải
Siêu một bậc lãnh đạo nhìn xa, hiểu rộng. Đứng trước nước non nhuộm màu
hắc ám và luồng hồng thủy (?) ồ ạt đang tràn vào tàn phá, họ Lương hô hào
toàn dân đứng lên dẫm nát tàn tích cũ cùng chống ngoại lai. Với khẩu hiệu
« Trung Quốc chi tân dân », « Tân dân tử », thành lập tạp chí « tân dân tùng
báo » vạch rõ những rường mối gây tình trạng chậm tiến, kêu gọi mọi từng
lớp nhân dân phải hiểu rõ cảnh nước nhà đa đoan trước tệ trạng của Triều
Mãn Thanh, trích ra đây một đoạn xã luận : « Chưa hề có tứ chi đã què
quặt, gân mạch đã bị thương, máu đã ngưng đọng mà tấm thân có thể sống
được. Thì cũng chưa có dân nào còn ngu muội, yếu hèn, bại hoại, ô hợp mà
nước nhà có thể đứng vững được… Nếu có dân tộc hiểu biết đời sống mới,
còn lo chi không có chế độ mới, không Chính Phủ mới, không quốc gia mới
» (Bàn về thuyết cải cách người dân mới).
Theo đường lối chủ trương chính của Lương Tiên Sinh : « Tôi suy
ngẫm lại, cảnh huống lớp người trị nước Trung Hoa ngày nay, cần phải
được quét sạch tận gốc rễ tù túng, phải loại bỏ cũ mà phơi bày cái mới một
cách rộng rãi vậy » (Bàn về cải cách dân mới).
