lợi việc nhập cảng qui mô của họ, vừa để dễ khống chế kinh đô Huế. Hội An
đã biến thành một thành phố Tàu đặt ngay trước một tòa sứ Pháp với những
Chùa Bà Mụ. Chùa Âm Bổn, Chùa Ông, Hội quán… đồ sộ, lộng lẫy như
chưa hề có một công trình nào qui mô hơn ở nhiều tỉnh Trung Việt. Có chùa
Quảng Triệu – người Tàu đã « khiêng » hẳn từ Trung Hoa sang bằng thuyền,
đồ sộ bên cạnh Lai Viễn Kiều (chùa Cầu, do Nhật Bản kiến trúc)
khiến du
khách có cảm tưởng mình lạc vào thế giới nào không phải đất nước Việt
Nam ! Người Trung Hoa ở Hội An tổ chức đời sống của họ rất vững vàng,
phong phú, gương mẫu. Họ được người bản địa trọng nể. Họ hoàn toàn nắm
mọi công cuộc buôn bán ngoài và trong xứ và tự do thao túng thị trường với
một bộ mặt khả ái, cử chỉ thân thiện, thông cảm, niềm tin cẩn giản dị mà
chưa một thương gia ngoại quốc nào – dù văn minh đến đâu – bì kịp. Người
Việt gọi người Âu Châu là ông, là thằng một cách xa lạ hay kinh thị thì gọi
là chú, thím, cương vị dành cho em của cha mình một cách ngon lành mà
còn tin cậy họ có khi hơn cả người trong gia tộc. Lối buôn bán của người
Trung Hoa, bên trong thì róc cả xương thịt chúng ta, nhưng bên ngoài thật
hợp đạo Khổng Mạnh : Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín. Chính họ góp phần rất lớn
trong việc đưa Khổng Giáo và Phật Giáo vào Nam Hà kể cả các Cao Tăng
rồi một số Cao Tăng ở hẳn lại đây… Nhưng họ chỉ giúp ta học, ta thi, ta tu
hành mà không bao giờ giúp chúng ta những kiến thức và phương tiện kinh
doanh (như các nước ngoài hiện nay không bao giờ viện trợ cho ta máy móc
và các phương tiện để tự cường !) Mà cái đạo Khổng Mạnh và Đạo Phật cao
quí ấy không phải để ta tiến bộ đâu ! Rõ ràng là để thuần hóa ta cho tiện việc
buôn bán của họ và để mở đường cho những sản phẩm công nghệ của họ
tràn nghập thị trường của ta ! Ta đừng quên thời ấy, Công giáo cũng đang
tràn sang ta mạnh mẽ và nếu Công giáo ưu thắng thì sự thờ cúng sẽ suy sụp.
Do đó đổ tứ thư, ngũ kinh, tiểu thuyết lịch sử anh hùng, tiết nghĩa vào viện
trợ những cao tăng Trung Hoa tới tu ở Huế, Quảng Nam, Bình Định
là
những phương pháp thương gia Trung Hoa, bề ngoài, muốn giúp ta xây
dựng tôn giáo, nhưng bên trong là một kế hoạch của gian thương nhằm hai
mục đích :
