« Lúc bấy giờ có ông Nguyễn Mại, đương chức bổ chính tỉnh Quảng
Nam, ra mời Tiên Sinh về dinh dạy con được hai tháng. Thường ngày Tiên
Sinh thấy trống đánh ba hồi xong, quan ta ngồi chễm chệ giữa công đường.
Xã dân đến hầu thì mỗi người bưng một mâm lễ đặt ở dưới đất đứng ngoài
sân cho quan ngó thấy rồi sắp hàng lạy. Đối với dân thì quan hầm hét : nào
giăng nọc đánh, nào hăm chặt đầu, gông cổ v.v… Đã thế, nhưng điều đáng
buồn là khi nghe có Tây nào đến thì ôi thôi ! áo không kịp gài, giày không
kip mang, chỉ biết đứng nghe. Tên thông ngôn nói chi thì dạ nấy.
Thấy thế, tiên sinh phát tức mà nổi nóng, mắng chửi tàn tệ, làm cho
ông bố phải ra lịnh nghỉ dạy rồi đem lòng căm tức tiên sinh ngay từ đấy ».
(Tiểu sử Trần quý Cáp trang 2)
Nhưng, những sự nổi nóng như thế cũng ít khi xảy ra, ông thường có
tính nghiêm nghị, thận trọng, hoạt bát mà đôi khi cũng có lẫn những lối ăn
nói chua cay. Lúc còn đi học, ông nổi tiếng là có văn chương hùng hồn,
khẳng khái và bất khuất. Lúc học ở trường tỉnh, ông kết giao với những bậc
anh tài, ngoài Phan châu Trinh, Huỳnh thúc Kháng còn những tay lỗi lạc
như Phạm Liệu, Nguyễn đình Hiến, Nguyễn bá Trác, Mai Dị, Phan Khôi,
Trương trọng Hoàng… Phần lớn những người này đều có liên quan với các
công cuộc Duy Tân và Đông Du sau này…Vì phải dạy học « để có thể hôm
sớm phụng dưỡng mẹ già. Nhà nghèo, mấy sào ruộng công điền của làng
cấp không đủ chi phí trong gia đình nên phải bút canh (dạy thuê). Bình nhật,
tiên sinh háo khách. Hễ có khách đến thì dọn cơm, nhưng đồ ăn đãi khách
rất đơn sơ, những món ăn ngon ngọt đều để phụng mẹ già (…). Trong thời
gian ba năm tiên sinh dạy tại nhà, không những học trò trong tỉnh như các
ông : Phan bá Cảnh, Trần thúc Tịnh, Lê Huân, Trần tử Kính, đều thành tài,
mà các nhân sĩ ở miền sông Cầu, Nha Trang như các ông : Huỳnh thường
Trung, Trương trọng Cầu, Huỳnh Thường v.v… không nề đường sá xa xôi,
nghe tiếng tiên sinh cũng ra thọ giáo, đều thành đạt cả ». (Tiểu sử Trần quí
Cáp trang 3)
Điều này rất quan hệ đối với công cuộc Nam du về sau. Vì nhờ đó mà
Trần quí Cáp bắt được liên lạc với những nhà tri thức trong khắp Miền Nam
