Toan Ánh 141
Trong kỳ thi Đình, các quyển đều do toàn thể Hội đồng Giám khảo chấm và đệ nhà
Vua duyệt lại.
Thi Đình chỉ có một bài “Đối sách” rất dài, nghĩa là phải trả lời một câu hỏi về
luân lý, chính trị, hành chánh v.v....
Đề thi Đình do nhà Vua tự chọn.
Những thí sinh có điểm cao đậu Tiến sĩ, còn điểm thấp đậu Phó bảng.
Dưới triều Nguyễn không có Trạng nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn và Hoàng giáp.
Xin nói thêm là về đời vua Quang Trung, thi Đình có dùng chữ Nôm, nhưng tiếc
thay lệ này về sau không được nhà Nguyễn giữ lại.
Nền học mới của người Pháp (từ thời Pháp thuộc)
Việc thi cử với các văn bằng trên tồn tại cho đến năm Khải Định tam niên, 1918, và
từ đó, một nền học mới của người Pháp ấn định được đem thi hành, một cách từ từ.
Lúc đầu, chính quyền (Pháp-Việt) chia việc học ra làm ba bậc:
- Ấu học.
- Tiểu học.
- Trung học.
Ấu học thực hiện tại các làng xã với các trường do chính quyền lập nên. Các trường
này vẫn dạy Hán tự, song có dạy kèm thêm Quốc ngữ. Học hết bậc Ấu học, học sinh
phải đi thi và bằng của bậc Ấu học vẫn gọi là bằng Tuyển sinh như cũ.
Cần nói thêm là song song với các trường của chính quyền vẫn còn có các ông đồ
dạy Hán tự cho các trẻ em ở các làng xã.
Tại các trường Phủ, Huyện dạy chương trình bậc Tiểu Học. Các học sinh có bằng
Tuyển sinh được theo học các trường này. Chương trình vẫn dạy Hán tự kèm thêm
Quốc ngữ nhưng học rộng hơn. Ngoài “Tứ thư”, “Ngũ kinh” có dạy thêm “Nam sử”
và những giờ dạy chữ Pháp tình nguyện.
Học hết bậc Tiểu học, học sinh được thi bằng Tiểu học vẫn gọi bằng Khoá sinh.
Các khoá sinh theo học lên bậc Trung Học tại các trường tỉnh do các Đốc học điều
khiển. Vẫn dậy chữ Hán và chữ Quốc ngữ nhưng có Hán văn bắt buộc.
Học hết bậc này các khoá sinh thi kỳ thi Thí sinh.
Ngoài ba bậc học trên, người Pháp còn mở thêm các trường khác sau đây:
Trường Hậu Bổ, ở Huế và trường Sĩ hoạn ở Hà Nội để đào tạo quan lại hành chính
và học chính. Các thí sinh được tuyển theo học các trường này.
Trường Quốc học ở Huế và trường Bảo Hộ ở Hà Nội để dạy chữ Pháp và để đào
tạo các công chức cho các công sở Pháp.
Lại phải kể trêm các trường Tiểu Học Pháp Việt được mở tại các Tỉnh song song
với các trường dạy chữ Hán để học sinh học chữ Pháp và chữ Việt bắt buộc có dạy
thêm chữ Hán. Học hết chương trình Tiểu Học Pháp-Việt, các học sinh qua kỳ thi
bằng Cơ thủy, sau gọi là bằng Tiểu Học Pháp-Việt. Đậu bằng Cơ thủy, học sinh được
dự tuyển vào trường Quốc học hoặc Bảo hộ cùng các Thí sinh chương trình Hán học.
Tiếng Hán, tiếng Việt, tiếng Pháp học đi đôi như vậy trong một thời gian, rồi vì
ứng dụng với thực tế, tiếng Việt và Pháp tồn tại mà loại hẳn nền Hán học đi và tàn
cuộc.
Lúc này người Pháp mới áp dụng chính thức Nghị định tổ chức việc giáo dục của
Toàn Quyền Đông Dương ký ngày 21 tháng 12 năm 1917.
Việc học được phân chia rõ rệt:
- Bậc Tiểu học với ba cấp Sơ học, Tiểu học, và Cao đẳng Tiểu Học.
- Bậc Trung học.
- Bậc Đại học.
