Phong Tuc Tap Quan Viet Nam
Mâm cỗ xuân
Làng Thị Cầu, huyện Võ Giàng, tỉnh Bắc Ninh trước, hàng năm vào ngày 15 tháng
Giêng âm lịch có lệ cúng thần.
Nhân dịp này, các cụ ông từ 50 tuổi được dân làng cất lên bực “Niên sỉ”, tục ở đấy
gọi là lên XÔN.
Lên XÔN, các vị phải có một cỗ xôi con gà và trầu cau, hoa rượu để lễ thần. Xôi
nấu bằng gạo nếp thơm hảo hạng, còn con gà do nhà nuôi lấy và phải kén từ trước giữ
cho tinh khiết.
Làng này có tục thi cỗ xôi. Cỗ xôi nào nặng cân, gạo ngon thơm và con gà to béo
thì được chấm nhất. Mỗi con gà đều ngậm nơi mỏ một bông hoa màu đỏ, thường là
hoa hồng nhung hoặc hoa lựu.
Cỗ xôi con gà cúng lễ thần xong dùng làm cỗ để các cụ xơi. Được dự vào bữa cỗ
này tất các các cụ đã lên Xôn rồi.
Thứ bậc về tuổi tác ở đây chia làm ba bậc, phân ngôi thứ ngồi ở bàn Thượng, bàn
Trung và bàn Hạ.
Bàn Thượng lại phân làm ba: Bàn Nhất, Bàn Nhì và Bàn Ba.
Tại bàn Nhất, chỉ có các cụ trên 80 tuổi, dân làng tôn là các cụ Thượng; bàn Nhì
dành cho các cụ tuổi từ 70 đến 80; bàn Ba dành cho các cụ tuổi từ 60 đến 70.
Các cụ tuổi từ 55 đến 60 ngồi ở bàn Trung, còn các cụ từ 50 đến 55 tuổi ngồi ở bàn
Hạ. Bàn Trung và Bàn Hạ không phân chia thêm như Bàn Thượng.
Khi 55 tuổi, các cụ có lệ khao làng gọi là “lên Xỉ”, tức là đến cái tuổi được dự bàn
Trung và được sự kính trọng hơn của dân làng.
Sáu mươi tuổi, các cụ khao lục tuần thượng thọ, 70 tuổi khao thất tuần thượng thọ,
80 tuổi khao bát tuần thượng thọ, v.v....
Sau khi khao bát tuần thượng thọ, các cụ được quyền mặc áo đỏ và được dân làng
xưng hô gọi là cụ Thượng.
Cũng như khi lên Xôn, khi lên Xỉ, và những khi khao Thượng thọ, các cụ đều có cỗ
xôi gà ra đình thần và sau dùng làm cỗ và chia phần.
*
* *
Thường mỗi bàn ngồi bốn cụ. Số xôi gà được chia cho các bàn, bàn Thượng nhiều
hơn bàn Trung, bàn Trung nhiều hơn bàn Hạ. Tại bàn Thượng Nhất có khi chỉ có một
cụ, và năm nào dân làng có nhiều người lên Xôn, lên Xỉ và khao Thượng thọ, mỗi bàn
có thể được nguyên một cỗ xôi gà. Các cụ thường xơi rất ít, còn để chia phần mang về
cho con cháu.
Thường thường dân làng cũng dành một số cỗ xôi gà chia cho trẻ con trong làng,
phân ra làm bốn cho trẻ con bốn giáp trong làng: Ðông, Bắc, Già, Giữa. Giáp nào chia
phần cho trẻ con giáp đó. Xôi nắm thành nắm có nhét thịt gà vào giữa. Lúc chia, trẻ
con đứng ở dưới hai người lớn bưng mâm xôi chia cho mỗi trẻ một nắm.
Làng Thị Cầu không có lệ rước lão cũng như không có lệ chia phần cho các cụ bà
dù nhiều tuổi đúng theo câu "phụ nữ bất dự đình trung".
*
* *
Ðau ốm
Từ lúc lọt lòng mẹ cho đến khi vào lòng đất, mỗi người sinh ra không phải lúc nào
cũng mạnh khoẻ, cứ ăn rồi lớn cho tới già, tới chết.
