Toan Ánh 75
Hát quan họ ở vùng Bắc Ninh, Bắc Giang, họ hát giọng đôi, hai người chầu miệng
vào nhau cùng hát, hai giọng luyện với nhau, tiếng ngân vang, vun vút; tiếng trầm êm
ái như ru!
Hát quan họ có nhiều giọng, nhưng có ba giọng chính, các bạn hát vẫn dùng để
cùng nhau đối đáp trong những ngày hội.
Ba giọng đó là:
- Giọng sổng, dùng để dạo giọng lúc bắt đầu hát. Giọng sổng tiếng ngân vút cao
nghe đầm ấm nồng nàn. Đây là giai đoạn đôi bên trái gái dò xét ướm hỏi lòng nhau:
"Hôm nay tứ hải giao tình,
Tuy rằng bốn bể như sinh một nhà.
Số anh phải lấy vợ xa,
Số em không lấy chồng nhà được đâu.
Đã trót yêu nhau, lấy nhau cho được
Bõ lòng nay rày ước mai ao."
Trên đây là một câu hát giọng Sổng. Lúc hát lên có những khúc đệm y-á, ý-a, hoặc
những tiếng được láy đi láy lại để câu hát âm với âm thanh, và âm thanh ăn với giọng
hát.
Những câu hát, có thể dùng cho bên Nam hoặc bên Nữ đều được, chỉ cần hát lên
đổi một vài chữ trong câu hát cho hợp với người hát.
- Giọng Vặt kế sau giọng Sổng. Sau khi đôi bên dạo giọng bằng một vài câu hát
Sổng, là những câu hát giọng Vặt để đôi bên gắn bó với nhau. Nếu giọng Sổng chỉ có
một giọng thì giọng Vặt, lại gồm nhiều giọng: giọng cao, giọng thấp, giọng dài, giọng
ngắn, giọng buồn, giọng vui. Gọi là giọng Vặt chính là vì vậy, những giọng hát này
như vụn vặt, không đồng nhất như giọng Sổng. Có khi giọng hát bắc chước tiếng giun,
dế nghe buồn rầu ảo não.
Những câu hát giọng Vặt thường có hai câu đi đôi để đối nhau, bên nọ hát lên, bên
kia xướng lại, dù bên hát trước là nam hay nữ. Câu hát cũng dùng được cho cả hai bên
chỉ cần thay đổi một vài chữ.
Dưới đây là hai câu hát giọng Vặt đối nhau:
"Ngồi tựa vườn đào,
Thấy người thực nữ ra vào lòng những vấn vương.
Gió lạnh đêm trường,
Nửa chăn để đó, nửa giường để đó chờ ai.
So chữ sắc tài,
Có công gắn bó, ai người phụ nghĩa quên công.
Nên chăng đấy vợ đây chồng!"
Và câu đối lại:
"Ngồi tựa vườn đào,
Thấy người bạn ngọc ra vào lòng những vẩn vơ
Tháng đợi năm chờ,
Yêu nhau chớ để hững hờ với khách tài hoa.
Khấn nguyện trang già,
Duyên tơ xe lại một nhà đầm ấm yên vui.
Nguyệt lặn sao dời,
Bõ công gắn bó, bõ lời gắn bó giao đoan
Nên chăng tình Tấn, duyên Tần."
Hai câu hát Vặt trên là hai câu hát thường được các bạn nam nữ quan họ hay hát
tới, có khi thay đổi một vài khúc. Cũng có khi thay vì câu hát tỏ tình trên, trai gái cũng
