Sau đó, chính phủ có cho gọi bao nhiêu lần tôi cũng một mực không ra.
Một hôm, đích thân anh Hosokawa Junjirō (Tế-Xuyên Nhuận-Thứ-Lang)
đến chỗ tôi. Khi đó, Bộ Giáo dục vẫn chưa được thành lập , nên anh nhờ
tôi quản lý tất cả các trường học trực thuộc chính phủ. Nhưng tôi trả lời
rằng, không thể đảm đương được và cũng không có ý định làm những việc
như thế.
Sau đó, chúng tôi còn nói nhiều chuyện khác nữa. Anh Hosokawa bảo với
tôi rằng: “Chính phủ sẽ không bỏ rơi, mà sẽ khen ngợi những công lao của
cậu!". Khi ấy tôi mới biện luận theo cách của mình: “Khen với được khen
thì có vấn đề gì? Mỗi người có công việc, có thiên chức riêng của mình,
nên chẳng có gì là khó hiểu cả. Người phu xe thì công việc của họ là kéo
xe, người hàng đậu thì công việc là làm đậu, học trò có công việc là đọc
sách. Đó là công việc đương nhiên mỗi người phải làm. Nếu như chính phủ
muốn khen, phải khen trước hết từ người hàng đậu! Còn việc chỉ khen trí
thức như thế thì thôi đi cho tôi nhờ!”. Tôi nói như vậy để tìm cớ thoái thác.
Âu đó cũng là một cách nói bạo ngôn của tôi mà thôi.
Đinh ninh Chính phủ Minh Trị là chính phủ Nhưỡng di
Đại khái là tôi ghét cay, ghét đắng chính phủ mới và quan hệ cứ diễn ra
theo chiều hướng như vậy. Nguyên do của tình trạng đó là vì như đã nói ở
phần trước, tôi cứ đinh ninh chính phủ mới mang tư tưởng Nhưỡng di một
cách thủ cựu. Mà Nhưỡng di thì tôi ghét nhất trần đời. Vì thế, tôi đã nghĩ
rằng dù có thay chính phủ mới mà mang tư tưởng thủ cựu như thế thì
không thể giữ nổi đất nước này, thậm chí có thể còn làm cho náo loạn hơn.
Thực lòng tôi đã nghĩ như vậy. Nhưng sau này thấy chính phủ thực thi con
đường khai hóa văn minh và nắm vững quyền lực được cho đến ngày nay
là điều tôi rất lấy làm vui mừng. Điều đó tôi đã không dự đoán được ngay
từ những ngày đầu mà chỉ đánh giá ở bề nổi, nghĩ rằng, những kẻ lập ra
chính phủ Nhưỡng di, làm những việc ngu ngốc chỉ có mất nước. Vì vậy,
