minh. Tôi đã một mình quyết định việc mình mà không nhờ vả, động chạm
đến ai.
Lo nghĩ về tương lai của các con
Vào lúc thời thế đổi thay, tôi cũng mang nhiều tâm sự buồn phiền trong
lòng, mà không thể bày tỏ cùng ai được. Nhưng giờ đây, khi mọi sự đã qua
đi, tôi cũng xin được cởi bỏ ưu tư mà bộc bạch mọi nỗi niềm. Ngồi nhìn
tình hình đất nước đảo loạn trước và sau Cải cách Minh Trị, tôi không khỏi
lo đất nước sẽ không thể đứng vững một cách độc lập, không thể thoát khỏi
cảnh bị người nước ngoài xâm lăng, làm nhục. Nhìn ra xung quanh Đông,
Tây, Nam, Bắc tôi không tìm được ai để giãi bày mối ưu phiền, lo lắng này,
mà tự bản thân tôi cũng không thể và không đủ dũng cảm để làm một điều
gì đó.
Khi người nước ngoài ra tay làm những việc bạo loạn, một mình tôi có thể
tránh được, nhưng nghĩ thương các con tương lai còn dài. Dù có đổi tính
mạng mình, chứ tôi không muốn làm nô lệ cho người nước ngoài. Hay là
tôi sẽ làm cha đạo và tách biệt với mọi chính biến bên ngoài? Tôi sẽ kiếm
sống bằng sức lực của mình, chứ không làm phiền đến người khác. Nhưng
làm cha đạo như vậy có xấu hổ không? Vì trong tôi không có niềm tin tôn
giáo. Tôi muốn trở thành cha đạo không phải xuất phát từ ý chí của mình,
mà vì nghĩ đến các con. Tôi đã nghĩ nhiều về chuyện này, nhưng sau 30
năm, hôm nay ngồi nghĩ lại, tôi có cảm giác như mình vừa qua một giấc
mơ. Tôi rất mừng, vì xã hội đã theo đường khai hóa văn minh.
Bắt đầu thu học phí
Tôi chuyển trường từ Teppōzu đến Shinsenza vào năm Minh Trị thứ nhất,
hay còn gọi là năm Keiō thứ tư (1868-ND). Vì trường có từ trước cuộc
Minh Trị duy tân, nên tôi lấy niên hiệu đó để đặt tên cho trường thành
Keiō-gijuku (Khánh Ứng nghĩa thục). Các học trò tản đi, nay quay trở về
và trường lại trở nên đông vui, tấp nập. Số lượng học sinh nhiều lên, cần
