Thú vị là hiện nay, việc này đã đương nhiên trở thành cách làm chung trên
toàn nước Nhật, mà không ai có ý kiến gì. Không cần nói đến ý nghĩa của
việc làm đó là lớn hay nhỏ, chỉ riêng sự cố công thực hiện những quy định
mới như vậy đã phải rất cần một sự táo bạo, quyết đoán. Nhưng cũng may
là việc làm đó được tiến hành trôi chảy từ đầu đến cuối và nhanh chóng lan
rộng ra nhiều nơi khác. Đối với tôi, đó coi như một sở nguyện đã thành
hiện thực nên không còn gì vui hơn nữa.
Chiến sự ở Ueno
Trường của tôi ở Shinsenza, may thay không bị cháy do khói lửa chiến
tranh, mà lại còn sửa sang thêm cả lớp học nữa. Nhưng bên ngoài thì bạo
loạn ầm ĩ. Tháng 5 năm Minh Trị thứ nhất (1868-ND), chiến sự nổ ra ở
Ueno. Trước và sau khi xảy ra chiến sự, tất cả những nơi biểu diễn nghệ
thuật và hàng quán ở trong nội thành Edo đều đóng cửa. Các khu phố tối
om, lộn xộn đến mức không ai hiểu chuyện gì ra chuyện gì nữa.
Nhưng những ngày đó, tôi vẫn không cho ngừng các giờ giảng. Ở Ueno
súng nổ ầm ầm. Shinsenza cách Ueno 2 Ri (khoảng 7,8km-ND) nên không
phải là không lo đạn bay đến. Khi đó, tôi đang giảng giải về kinh tế qua
một cuốn sách tiếng Anh. Xung quanh súng nổ ầm ầm và thấy cả khói tỏa
đến làm các học trò thích thú, leo cầu thang lên mái nhà xem. Chiến sự kéo
dài suốt từ trưa đến tối, nhưng không ảnh hưởng gì đến trường, nên tôi
cũng không lo sợ gì cả.
Keiō-gijuku, trường học hoạt động duy nhất trong cả nước Nhật
Mặc dù tôi không động tĩnh gì, nhưng diễn biến trong thiên hạ thì thật khó
hiểu. Ngay trong cơn binh mã tao loạn mà ở đâu đó tự nhiên lại rộ lên
phong trào tìm hiểu về phương Tây. Sau trận khói lửa ở Ueno lại đến chiến
sự ở Ōshū (Áo-Châu) . Khi đó, vẫn có nhiều học sinh đến nhập học và
trường của tôi càng nhộn nhịp hơn. Nhìn ra bên ngoài thấy các trường học
của Mạc phủ tất nhiên đã bị xóa bỏ, thậm chí các thầy đồ không biết đã đi
