đâu về đâu. Còn chính quyền mới thì chưa bình tĩnh ngồi lại để nghĩ đến
việc mở trường học. Trên cả nước Nhật chỉ có trường Keiō-gijuku là nơi
duy nhất duy trì việc nghiên cứu, học tập.
Khi đó, có lần tôi nói chuyện với học trò rằng: “Ngày xưa trong cuộc chiến
của Napoleon, vận mệnh nước Hà Lan đã đi đến tuyệt vong. Không chỉ
ngay tại bản quốc, mà những vùng đất người Hà Lan chiếm được trước đây
cũng bị tước đoạt đến tận Ấn Độ, đến mức người Hà Lan không còn chỗ để
cắm cờ. Nhưng may thay, thế giới này còn một chỗ duy nhất, đó là đảo
Dejima (Xuất-đảo) ở Nagasaki của Nhật Bản. Dejima vốn là nơi người Hà
Lan đến cư trú. Chiến tranh ở châu Âu không ảnh hưởng đến Nhật Bản, nên
quốc kỳ của Hà Lan vẫn được cắm hiên ngang ở Dejima, có nghĩa là vương
quốc đó chưa hẳn đã tuyệt vong. Đó là điều mà cho đến nay người Hà Lan
vẫn tự hào. Nói như thế để thấy rằng, trong ngành Tây phương học, trường
Keiō-gijuku của chúng ta cũng có thể ví như đảo Dejima, dù bên ngoài có
đổi thay, có biến động thế nào thì trường vẫn vững vàng duy trì ngành Tây
phương học. Trong tình hình căng thẳng như vậy, nhưng chúng ta quyết sẽ
không nghỉ một ngày nào. Chừng nào trường này còn thì Nhật Bản vẫn còn
là một nước văn minh trên thế giới. Các trò phải làm sao để không bị chi
phối bởi tình hình bên ngoài”.
Tôi đã nói như vậy để động viên đông đảo các học trò chú tâm vào việc
học.
Khó khăn trong việc quản lý trường - Nạn viết bậy gia tăng
Mặc dù vậy, việc quản lý trường cũng rất khó khăn. Sau chiến loạn, số
lượng học trò tăng lên ngoài dự đoán, nhưng thành phần khá phức tạp.
Nhiều người là lính tham gia chiến sự ở Ōshū hồi năm ngoái, sau đó bị loại
trừ khỏi đoàn quân binh, không trở về quê mà gác súng ống vào trường tôi
xin học. Trong đó còn có cả những tướng lĩnh trẻ của vùng Tosa, đeo hai
thanh gươm lớn nhỏ. Họ không mang súng, nhưng mặt thì hằm hằm như
sẵn sàng tuốt gươm bất cứ lúc nào. Có người còn mặc áo kimono màu đỏ
