chuyện gì đó, họ đều phải dựa vào Hán học, mọi sự đều suy tư từ Hán học.
Vì thế, việc tôi dám coi thường và thách thức với cả nền Hán học mà họ
cho là thần bí, thâm hậu là việc rất nguy hiểm cho bản thân tôi.
Một mình viết và dịch sách
Hơn nữa, trước và sau cải cách Minh Trị là thời kỳ mà tôi dồn sức vào viết,
dịch sách. Về bối cảnh ra đời của các tác phẩm này, tôi có cho in trong
Tuyển tập Fukuzawa Yukichi , nên xin được lược bớt, không trình bày lại ở
đây. Việc dịch và viết sách vốn là ý tưởng của riêng tôi. Tôi không nhận lời
yêu cầu, chỉ thị của ai cũng như không bàn bạc cùng ai, mà tự mình viết
theo ý của mình. Không kể với các nhà Nho thời đó, tất nhiên, mà với cả
bạn bè cùng chí hướng theo Tây phương học, tôi cũng không đưa cho xem
và cũng không nhờ viết giúp cả lời giới thiệu. Như thế có lẽ không được
hay. Đáng ra, tôi nên nhờ một ông thầy cao niên nào đó viết giúp lời tựa thì
tốt hơn. Nhưng tôi không thích như vậy. Dài dòng quá, mà không cần biết
bản dịch của tôi thực tế thế nào, tất cả những người theo trường phái Hán
học cổ xưa có lẽ đều không ưa gì.
Mặc dầu vậy, những cuốn sách đó vẫn được phổ biến rộng rãi, là vì đang có
cao trào tư tưởng mở cửa, khai hóa văn minh.
Chuyển trường đến Mita
Trường Keiō-gijuku chuyển từ Shinsenza ở khu Shibai đến Mita (Tam-
Điền), tức là trụ sở hiện nay, vào năm Minh Trị thứ 4 (1871-ND). Đó là
một chuyển biến lớn của trường, nên tôi cũng xin được kể chi tiết đầu đuôi.
Tháng 5 năm trước, tôi bị sốt nặng. Từ đó không hiểu là do thần kinh quá
nhạy cảm hay sao mà lúc nào cũng cảm thấy trong khu Shinsenza nặng mùi
xú khí. Trên thực tế, trường cũng nằm ở chỗ đất khá ẩm ướt, nên tôi có ý
định chuyển đến một nơi mới. Tôi đến khu Iigura (Phạn-Thương) và tìm
mua nhà ở đó. Định thỏa thuận về việc mua bán và về nói chuyện với mọi
