thầy. Ngoài ra, tôi không đem bàn chuyện riêng của gia đình, của bản thân
với ai và cũng không nhờ vả bao giờ.
Tôi không nghĩ là sẽ mượn trí tuệ, suy nghĩ của ai, cũng không nhận mệnh
lệnh của ai mà luôn tin rằng, con người và vạn sự đều có thiên mệnh, chỉ có
điều phải thật nỗ lực, tìm đủ mọi phương cách, mở rộng quan hệ xã hội, bỏ
qua mọi sự yêu ghét. Tôi quan hệ rộng, nhưng tuyệt đối không phân biệt
yêu ghét. Có lúc khuyên bảo người khác, khi lại cần ở họ một sự đồng tình,
nhưng nếu như ý muốn đó của mình không thành, tôi cũng không tiến
thêm, không tâm sự cùng ai hơn nữa mà quay về một mình trong yên tĩnh
để suy nghĩ. Không dựa dẫm vào người khác là bản nguyện của tôi. Suy
nghĩ này có trong mình từ bao giờ, tôi không nhớ nữa, nhưng từ nhỏ đã
luôn chú ý như vậy. Cũng không hẳn là chú ý mà đã thành một thói quen.
Học cách tẩm quất
Ở Nakatsu, năm tôi mười sáu hay mười bảy tuổi, tức là khi đang theo học
Hán học ở chỗ thầy Shira'ishi , cùng học có một người là thầy lang và một
người là nhà sư. Cả hai đều là những học trò nghèo và phải đi tẩm quất
thuê, rất vất vả. Khi đó, tôi đã có ý nghĩ, dù thế nào cũng phải thoát ra khỏi
Nakatsu, nên khi nhìn cảnh ấy tôi rất mừng vì cho rằng, đây là một cách
kiếm sống hay. Rời nhà ra đi, không có một xu trong túi, không may sa cơ
lỡ vận thì đi tẩm quất thuê cũng kiếm ăn được. Thế là tôi học cách tẩm quất
của hai người bạn đó, chịu khó luyện tập và giỏi dần lên. Cũng may là tôi
không gặp bất hạnh, đến nỗi phải đi tẩm quất thuê nuôi thân, nhưng những
điều đã học thì không quên. Bây giờ tôi vẫn có thể tẩm quất giỏi hơn một
người thợ bình thường ở nhà quê. Khi đi tắm suối nước nóng, tôi cũng xoa
bóp cho vợ, con và làm cho mọi người cười đùa thoải mái. Đó cũng có thể
nói là lối sống tự lực, tự thân vận động của tôi.
Về chuyện này, nếu người ta định viết một cách nghiêm túc về giai thoại
của một cố nhân, thì sẽ là: từ thuở xưa đã là người có ý chí độc lập, đến
năm bao nhiêu tuổi lập trường học hay đã phải học cách tẩm quất để kiếm
