Vì đặt các đề mục từ một đến bốn như đã sắp xếp ở trên để kể, thì có vẻ
như việc tôi không ra làm cho chính phủ là do khởi đầu tôi đã định rõ một
lý luận và bó hẹp mình trong đó, nhưng thực ra không phải tẻ nhạt đến như
vậy và cũng không phải là cao siêu đến như vậy. Chỉ có điều bây giờ tôi
viết ra để mọi người hiểu, nên phải sắp xếp câu chuyện theo tuần tự. Vì
vậy, tôi mới nhớ lại những người đã bàn luận, những việc đã làm, những
vật đã chạm đến từ thuở xưa đến nay và thử tập trung những điều quẩn
quanh trong ký ức như khi đó đã có chuyện kia, khi này lại có chuyện này
thì thành được câu chuyện như tôi đã viết.
Tựu trung lại, sự coi thường và không có nhiệt tâm với chính trị là nguyên
nhân khiến tôi không thể lại gần chính giới. Chẳng hạn, trong tính cách và
thể chất của con người, có người gọi là Geko (Hạ-hộ) và cũng có người gọi
là Jōgo (Thượng-hộ) . Geko thì không vào hàng rượu, còn Jōgo thì không
lại gần hàng bánh nếp. Cũng như thế, nếu chính phủ là hàng rượu thì có lẽ
tôi là Geko của chính phủ.
Là người bắt bệnh chứ không chữa bệnh cho chính trị
Mặc dù nói như vậy, nhưng không phải là tôi không biết gì về chính trị. Tôi
có đàm luận bằng lời nói và cũng viết cả trên giấy. Tuy nhiên, tôi chỉ đàm
luận và viết lách, chứ không bao giờ nghĩ mình sẽ đứng ra làm chuyện đó.
Điều này cũng giống như tôi là bác sĩ khám, chỉ bắt bệnh mà không nghĩ
đến việc chữa bệnh. Hơn nữa, sự thực là tôi cũng không có tay nghề để trị
bệnh. Thế nhưng, dù không biết gì về cách trị bệnh, việc bắt bệnh đôi khi
cũng có ích. Bởi vậy, người đời cũng xem những cuốn sách bắt bệnh cho
chính trị của tôi. Qua đó mà đoán tôi là bác sĩ có thể trị bệnh hay cầu cho
mình thêm nhiều bệnh nhân là hoàn toàn sai lầm.
Chính biến năm Minh Trị thứ mười bốn
Tôi xin nói một chút về điều này. Vào năm Minh Trị thứ mười bốn (1881-
ND) đã diễn ra một cuộc tao động lớn về mặt chính trị, xã hội và bản thân
