Thế và cùng với sự từ chức của ông Ōkuma (Đại-Ôi), những phương châm
lớn của chính phủ được quyết định. Việc thiết lập quốc hội đã được hứa với
người dân là đến năm Minh Trị thứ hai mươi ba (1890-ND). Trong khi thực
thi rất nhiều cải cách thì cũng cải cách lại phương pháp giáo dục trước kia,
nhưng lại khôi phục Nho giáo làm Bộ Giáo dục trong một thời kỳ hoạt
động không ra sao. Người ta bắt tất cả mọi người phải theo cách đó và có lẽ
sau mười mấy năm, cho đến tận bây giờ vẫn làm khổ các viên chức của
chính phủ. Chính biến lúc này có thể nói đã làm các viên chức của chính
phủ như phát cuồng lên.
Ông Iwakura nhiều lần cho người đến gọi tôi và đã bí mật gặp nhau ở sau
trà thất. Trông chủ nhân có vẻ rất lo lắng. Ông bảo sự biến lần này không
dễ giải quyết trong nội bộ chính phủ. Ông cũng đã rất vất vả khi xảy ra
cuộc Chiến tranh Tây Nam , nhưng kết cục từ nay về sau còn khó hơn
nhiều. Tôi nghe xong, đoán chắc là đã xảy ra chuyện khá căng. Thực ra
chính phủ chẳng ra sao. Họ hứa với quốc dân là năm Minh Trị thứ hai mươi
ba sẽ thiết lập quốc hội và đưa ra văn bản hướng dẫn nói mười năm sau đó
sẽ làm. Thế nhưng trong khoảng mười năm đó họ toàn làm những điều
không hợp với lòng người. Khi thì bắt bớ người nhốt vào tù, khi lại đuổi ra
khỏi Tōkyō . Như thế vẫn chưa đủ, viên chức chính phủ bắt chước những
ngài lãnh chúa ngày xưa trở thành Kazoku (Hoa-tộc) và hống hách ra mặt,
nên người người đều giận dữ và gây bạo loạn. Chưa có gì, chủ và khách
chưa hề gặp mặt, sừng nhọn đã chĩa vào nhau. Thật là buồn cười.
Tình hình năm Minh Trị thứ mười bốn, tôi viết rất chi tiết và để trong nhà,
nhưng im lặng không đưa ra những điều mà người ta không thích nghe. Khi
đó, tôi với anh Terashima (Tự-Đảo) rất mực thân thiết, chuyện gì cũng có
thể kể cho anh nghe. Tôi bảo: “Anh thấy sao? Bây giờ mà tôi nói hết ra thì
trong chính phủ khối kẻ nguy đấy!". Anh Terashima cũng mới được nghe
lần đầu, nên rất ngạc nhiên. Nghe xong, anh bảo: “Ừ, đúng thế! Vẫn nói
mưu đồ chính trị là thứ nhơ bẩn, nhưng chuyện này thì quá đáng quá! Cậu
cứ bắt bẻ họ một chút cũng được chứ sao!". Anh có ý khuyên tôi như vậy,
