PHỤC SINH - Trang 548

Theo lời một sĩ quan lại trong chính phủ thì cái điều khiến cho chàng phẫn
lộ, nguyên nhân là tại những nơi giam giữ, đầy ải chưa được tổ chức được
hoàn bị; chỉ cần xây dựng được những nhà tù kiểu mới thì những khuyết
điểm kia sẽ được sửa chữa. Song cách giải thích nầy không làm cho
Nekhliudov thoả mãn vì chàng biết rằng chàng bất bình không phải vì
những nhà giam được tổ chức hoàn thiện hay không hoàn thiện. Chàng đã
đọc sách báo và biết rằng người ta đã cải thiện những nhà giam bằng những
chuông điện, những máy hành hình bằng điện, theo như Tarde chủ trương;
nhưng chính những thủ đoạn bạo lực hoàn thiện nầy lại càng làm cho chàng
thêm phẫn nộ.
Điều chủ yếu khiến cho chạng phẫn nộ là ở các toà án và các bộ có những
kẻ hưởng lương cao bổng hậu, lấy tiền của nhân dân đóng góp để làm cái
việc khảo cứu trong các cuốn sách do những quan chức khác như chúng
biên soạn theo cùng những động cơ như chúng, sắp xếp các hành vi của
những người vi phạm các đạo luật do chúng biên soạn ra để tống những
người phạm pháp đi đến những nơi mà chúng không nhìn thấy họ nữa, ở
đấy họ nằm hoàn toàn trong tay bọn giám ngục, cai tù, lính áp giải tàn
nhẫn, độc ác, và ở đấy đã có hàng triệu người bị chết cả về linh hồn lẫn thể
xác.
Giờ đây, nhìn sát hơn nữa vào các nhà tù và trạm nghỉ trên đường áp giải,
Nekhliudov thấy rằng tất cả những thói hư tật xấu nẩy nở trong đám tù
nhân như rượu chè, cờ bạc, độc ác, cùng các tội ác ghê gớm mà họ đã làm,
cho đến cả việc ăn thịt người nữa, thực chất đều không phải là những hiện
tượng ngẫu nhiên, cũng không phải là những hiện tượng thoái hoá, hiện
tượng "điển hình phạm tội", mà cũng không có những chuyện quái thai như
các nhà bác học ngu xuẩn, bợ đỡ chính phủ giải thích. Những tội lỗi ấy
chẳng qua chỉ là hậu quả tất nhiên của một sự sai lầm không thể hiểu được
là: ở đời, người nầy lại có quyền trừng phạt kẻ khác. Nekhliudov thấy rằng
thói ăn thịt người khởi sinh không phải ở trong rừng hoang mà là ở trong
các bộ, trong các hội đồng, các nha, các vụ; rừng hoang chỉ là nơi nó kết
thúc. Chàng hiểu tất cả bọn thẩm phán, quan chức - trong đó có cả người
anh rể chàng - từ tên mõ toà đến viên bộ trưởng, chúng không lo nghĩ gì