anh ta không thể thay đổi khí quan của mình, chúng là trung gian môi giới
duy nhất giữa cuộc sống bên ngoài và ta, chúng áp đặt cho ta các cảm nhận
của chúng, quy định sự cảm thụ của ta, tạo ra ở ta một tâm hồn khác về bản
chất với tất cả những tâm hồn quanh ta. Cái nhìn của ta, nhận thức của ta về
thế giới nhờ giác quan mà có được, ý tưởng của ta vè cuộc sống, những
điều ấy ta chỉ có thể chuyển phần nào sang tất cả các nhân vật mà ta tự
nhận là bộc lộ được con người sâu kín, không ai hay biết ở ta. Vậy là bao
giờ ta cũng chỉ phô bày chính ta trong hình hài một vị vua, một kẻ sát nhân,
một tên trộm cắp hay một người lương thiện, một gái giang hồ, một nữ tu
sĩ, một thiếu nữ hay một bà bán hàng ở chợ, bởi chúng ta buộc phải đặt ra
cho mình vấn đề như thế này "Nếu tôi là vua, sát nhân, trộm cắp, gái giang
hồ, nữ tu, thiếu nữ hay bà bán hàng ở chợ, tôi sẽ làm gì, tôi sẽ nghĩ gì, tôi sẽ
hành động ra sao?" Vậy là chúng ta chỉ đa dạng hóa các nhân vật của mình
bằng cách thay đổi tuổi tác, giới tính, địa vị xã hội và mọi hoàn cảnh sống
của cái tôi nơi chúng ta, mà tạo bậc đá vây bọc bằng một hàng rào khí quan
không thể vượt qua.
Sự khéo léo là ở chỗ không để người đọc nhận ra cái tôi ấy dưới tất cả
những mặt nạ khác biệt ta dùng để che giấu nó.
Nhưng nếu như sự phân tích tâm lý thuần tuý – sự phản bác, chỉ từ quan
điểm duy nhất về tính chính xác hoàn toàn ,thì tuy vậy nó vẫn có thể cho ta
những tác phẩm nghệ thuật cũng hay như mọi phương pháp sáng tác khác.
Này đây, các nhà tượng trưng chủ nghĩa, thời nay. Sao lại không nhỉ? Giấc
mơ nghệ sĩ của họ đáng trọng, và họ có điểm đặc biệt thú vị là biết và công
bố tính chất khó khăn cực kỳ của nghệ thuật.
Quả thật phải rất điên, rất táo gan, rất xấc láo hay rất ngu mới còn dám viết
hôm nay! Sau bao nhiêu bậc thày có bản chất thật đa dạng, có thiên tài thật
muôn vẻ, còn gì chưa được sáng tác để mà sáng tác , còn gì chưa được nói
để mà nói? Trong chúng ta ai dám khoe đã viết một trang, một câu chưa hề
tồn tại, hao hao tương tực, ở đâu đó rồi? Khi chúng ta đọc, chúng ta, những
người quá bão hoà văn chương Pháp đến mức toàn bộ cơ thể cho ta cảm
