lại cấp tướng lãnh, chính khách già. Vì vậy bọn họ được mệnh danh nhóm
nepredreshentsy – tức nhóm trẻ không thành kiến – và lập trường dứt khoát
của bọn họ là những ai ít chục năm trở lại dây không gánh vác chia sẻ gánh
nặng với Tổ quốc là hiển nhiên không có quyền quyết định gì về tương lai
nước Nga, không thể nuôi dưỡng định kiến gì hết. Họ chỉ có việc đặt mình
và năng lực mình, triệt để tuân theo sự áp dụng của nhân dân.
Tôi và Igor Tronko ưa nằm dài bên nhau trên “ổ” ngủ để trao đổi ý nghĩ và
kinh nghiệm sống. Sau khi cố gắng tìm hiểu bản chất thế giới sinh hoạt của
hắn, tôi đã sớm ý thức được một sự kiện mà sau này có dịp nhiều lần kiểm
chứng lại vẫn thấy đúng. Là cuộc Nội chiến quả thực dã làm mất mát, làm
vuột ra khỏi nước Nga một phần quan trọng trong gia sản tinh thần khiến
chúng ta nghèo đi hẳn một nhánh văn hoá lớn của người Nga. Văn hoá Nga
hiển nhiên chảy rẽ hai dòng – nhánh lớn nằm lại và phụ lưu luân lạc nước
người. Người có tâm huyết với văn hoá phải hợp một nó lại thì Văn hoá
Nga mới đúng mới kiện toàn. Lúc bấy giờ mới nói tới khả năng phát huy.
Tôi mong sao sống được đến ngày ấy.
*
Con người ta vốn yếu, yếu quá. Trọn mùa Xuân năm ấy, cuối cùng những
đứa cứng đầu nhất trong bọn cũng mong muốn được ân xá, thà chịu đi để
có thêm chút tự do. Vậy mới có mẩu chuyện sau: “Bị cáo có muốn nói lời
nói chót? Dạ có, dạ xin ông muốn cho đi đâu cũng được, xa xôi bao nhiêu
cũng được, miễn là có chính quyền Xô Viết và có chút mặt trời!”.
Chẳng là chẳng ai doạ “Không cho phép mày sống dưới chính quyền Xô
Viết” song cấm không cho thấy mặt trời thì có. Ai điên khùng xin đi miền
cực Bắc để lạnh và đói đủ chết? Nhưng Altai khác! Bọn tù nằm chờ đi đày
kháo nhau được đi Altai là thiên đường. Mấy ông từng Altai về và nhất là
những ông chưa từng biết mặt mũi Altai tha hồ thêu dệt bao nhiêu mộng
vàng nhử bạn đồng xà lim! Rộng bát ngát như Tây Bá Lợi Á, đất lại lành.
Bao nhiêu dòng sông mật ngọt lượn lờ giữa biển lúa mì! Có thảo nguyên,
có núi chớ. Cừu từng đàn, thú hoang nhan nhản, cá lội từng bầy. Làng xóm
