bin không có cửa sổ mở ra ngoài nên trông như toa chở hàng. Chỉ có một
hàng lỗ thông hơi ở lưng chừng, gần nóc toa. Cửa vô ca-bin là cửa kéo,
bằng sắt. Nhà hoạ kiểu sắp xếp cho 6 tù ngồi 2 hàng ghế dưới, 3 đứa nằm
ngăn giữa và giá để hành lý gần nóc toa còn thêm được 2 mạng. Mỗi ca-bin
11 tù nhưng thực tế bao giờ cũng thêm ít nhất 11 mạng nữa mà lính gác ấn
vô bằng đế giày. Vậy phải sắp xếp lại. Giá hành lý vẫn co ro 2 đứa nửa nằm
nửa ngồi, 5 đứa chiếm chỗ nằm ngăn giữa (đây là chỗ danh dự của các đàn
anh, nếu không phải giải quyết bằng tay chân. Nếu tù chính trị và tư pháp
đi chung thì đương nhiên đây là giang sơn của dân chơi!) Còn lại 13 thằng
thì 10 đứa chia 2 hàng ghế dưới, 3 thằng chiếm sàn cộng thêm những gói,
ba lô, va li quần áo ngổn ngang trên dưới thì đủ chỗ như trong một hộp cá
mòi!
Chật chội như vậy nhưng đừng nói tù bị hành hạ! Chiến sĩ lao động Cải
tạo, phải giữ gìn cho họ còn đủ sức khoẻ mới sản xuất đủ tiêu chuẩn chớ.
Nhưng đòi hỏi tiện nghi du lịch thì khỏi! Công dân tự do đi xa có trả tiền
còn mệt mỏi thì dân quần đảo đi đến nơi về đến chốn là may rồi. Bộ chàng
rể đưa vợ về thăm nhạc gia chắc?
Trước năm 1950 xe lửa Xô Viết chạy như rùa bò, thời khoá biểu co giãn
nên đi tù đày là phải mất mấy ngày cá hộp liền. Bây giờ văn minh hơn, chỉ
một ngày tới ngày rưỡi. Thời chiến và mấy năm sau chiến tranh mới là cực
khổ tối đa. Tù đi đày chất trong toa xe Stolypin cỡ 7 ngày là thường quá.
Ăn uống, bài tiết, thức ngủ gì cũng giới hạn hết trong ca-bin, không có vấn
đề xê xích, di chuyển. Tháng 8 năm 1945, Susi được đưa từ Kuibyshev tới
Chelyabinsk mỗi ca-bin lính gác tấn vô 35 mạng bắt buộc tù phải nằm sấp
lớp đè lên nhau, tranh chỗ nhau chí chóe suốt ngày đêm và đánh nhau lục
đục (Ai bảo tù cong cưng, ngoan ngoãn không dám chiến đấu?).
Kỷ lục cá hộp và thời gian chịu đựng hình như là của Timofeyev-
Ressovsky trong chuyến chở tù từ Petropavlovsk về Mạc Tư Khoa mùa thu
năm 1946. Cũng toa xe Stolypin chia 9 ca-bin và tù chiếm 5. Mỗi ca-bin
nhét 36 mạng tù đi, đúng 3 tuần lễ liền
. Mỗi lần hồi nhớ lại chuyến xe
trở lại tự do nhà bác học đều rùng mình: không hiểu mình nằm hay ngồi
