đâu. Đi miễn phí, khỏi mua giấy không được coi bảng ghi trạm đến thường
treo ở vách toa hành khách. Ngay lúc lên xe cũng là một bí mật: toa
Stolypin có chỗ đậu riêng xa sân ga mà Mạc Tư Khoa có tới 8 nhà ga khác
nhau. Người nhà hay tin có muốn đi đón cũng chẳng biết nhà nước đưa đến
ga nào.
Tù ngồi cả mấy giờ trên xe đợi toa đầu máy tới kéo đi, móc vào chuyến xe
đang đợi sẵn. Nếu là mùa hè sẽ nghe tiếng máy phóng thanh cất lên rành rẽ:
"Xe đi Ufa chuyển bánh ở đường số 3, xe đi Tashkent chuẩn bị", chỉ cần
nghe vậy là dân đi đày kinh nghiệm sẽ biết đang ngồi ở nhà ga Kazan. Vậy
là mình không đi Vortuka và Pechora rồi: đi đày 2 trại này phải ra ga
Yaroslavl kìa! Mà nhất định không phải Kirov và Gorky nữa
này nhà nước có gởi đi đày Byelorussia, Ukraine, Caucasus đâu? Dưới đó
làm gì còn chỗ? Nếu đi Ufa hay Takhsent thì đã đi rồi. "Xe đi Novosirbirsk
nghe đây, ai đưa tiễn làm ơn xuống giùm. Hành khách cho coi vé xe".
Thế rồi xe chuyển bánh. Đi hướng Novosibirsk thì đúng rồi nhưng còn
thiếu gì trại khác ở trung vực Volga, ở miền Nam Urals? Bên Kazakhstan,
bên Dzhezkazgan còn thiếu gì mỏ đồng? Ở Taishet cũng có trại vậy chớ? Ở
đấy chuyên sản xuất các tà-vẹt đường xe lửa. Nghề làm tà-vẹt này độc lắm:
nước thuốc xi ngấm vô xương, hơi thuốc vô phổi dễ bệnh vô cùng mà bệnh
là chết chắc. Ngả đường này còn đi Tây Bá Lợi Á luôn: nào Sovetskaya
Gavan, Kolyma, Norilsk.
Gặp mùa đông thì cửa xe đóng kín bưng, chẳng nghe tiếng máy phóng
thanh nữa. Nếu lính hộ tống giữ đúng kỷ luật là chịu, không thể biết đi đâu.
Nằm co quắp vào nhau nghe bánh sắt nghiến xuống rầy rầm rầm nhưng chỉ
biết đi là đi. Hai bên đường là rừng rậm, đồng bằng hay thảo nguyên cũng
chịu luôn. Chỉ những thằng nằm ngăn giữa, liếc mắt nhìn qua cửa sổ bên
kia hành lang may ra thấy thấp thoáng mấy cái cột điện chạy giật lùi. Nếu
khuôn cửa không bị băng giá làm mờ mịt thì ngó qua ngó lại cũng có thể
đọc lên mấy nhà ga. Nhưng những Avsyunino, Undol, nghe lạ hoắc, có biết
nó nằm địa phương nào? Ngần ấy người có ai biết? Đành ngó mặt trời để
biết đại khái đang đi hướng Đông hay ngược lên miền Bắc vậy! Tới ga
