soát. Thỉnh thoảng trưởng xa cho lệnh tốp, bật pha sáng trưng để lính vác
gậy đi từng toa, gõ rầm rầm trên nóc, gầm sàn, vách toa coi có chỗ nào
đang bị cưa lên không. Xen kẽ là những vụ xét phía trong toa và đếm đầu
đặc biệt. Cửa toa bật mở thình lình, đèn pha rọi vô. Toán lính xách đèn dí
sát vào những chỗ “khả nghi”, mấy bọc đồ nhét ở thành xe bị hất văng đi.
Toa xe được chia hai. Theo khẩu lệnh “Dồn một bên” tù phải dồn nhấp
nháy sang một bên để củ soát bên trống, và ngược lại. Ngái ngủ chậm chân
là bị sút bằng bốt da! Tiếp đó mới đếm đầu. Một, hai, ba, toán củ soát đêm
có lệ đếm bằng gậy. Thay vì lệnh miệng, mỗi cây gậy vụt xuống hay tạt
ngang trúng thằng tù nào là “đếm” xong thằng đó, phải nhảy tạt qua bên
trống cho nhanh, nếu không muốn bị “đếm” thêm, bất kể đầu mình hay
chân tay. Chừng đếm hết 40 mạng, đèn pha rọi tua chót không còn gì khả
nghi nữa thì cửa sắt đóng rầm rầm. Toán củ soát bước sang toa bên là có
quyền ngủ tiếp, cho tới lần sau xe ngưng thình lình và tù bị dựng dậy in
hệt!
(Xét cho cùng lính hộ tống có củ soát tàn nhẫn vậy cũng chẳng phải thừa.
Tù chính trị đào tẩu đâu chưa thấy nhưng vách toa cưa sẵn lâu lâu vẫn phát
giác còn vi phạm luật hộ tống thì quá thường, chẳng hạn như giấu giếm vũ
khí bén nhọn. Dù cố tình lờ đi cũng chịu không nổi: mới tối hôm trước năm
ba thằng dân chơi còn râu ria xồm xoàm sáng hôm sau đứa nào cũng mày
râu nhẵn nhụi! Vậy là ít chúng cũng dấu vài con dao cạo râu, thứ cấm kỹ
nhất của nhà tù. Bắt buộc phải đếm đầu bằng gậy, lục soát đến bằng lòi ra
tang vật. Cưỡng bách nạp thì nạp, có sao đâu?)
*
Đi toa xe súc vật còn khác bất cứ chuyến xe lửa đường trường nào ở điểm
chỉ biết có lên xe, còn lúc nào xuống, xuống ở đâu thì kể như mù tịt. Không
biết có xuống nổi không là thường! Như chuyến xe lửa chở đầy nhóc tù từ
các khám Lêningrad tới trại Solikamsk năm 1942. Lúc có lệnh xuống xe có
thấy toa nào cục cựa? Mở cửa toa mới giật mình hãi hùng: Những xác chết
khô đét nằm còng queo đầy sàn, nhiều hơn người sống! Chừng khuân
xuống xếp đầy nghẹt một sân ga xác tù chết khô. Những năm 1944-1945-
