QUẦN ĐẢO NGỤC TÙ - Trang 552

Thời gian chờ tàu chỉ mất 1, 2 ngày nhưng thời tiết Tây Bá Lợi Á độc địa
chết người chớ không dễ dàng như năm 1897 Lênin xuống tàu đi St
Nicholas đi đày! Kiểu xà lan chở tù phổ thông nhất trên sông Yenisei là thứ
sâu thăm thẳm 3 tầng với một cầu thang sắt là chỗ lên xuống và lấy ánh
sáng duy nhất. Lính hộ tống chia nhau 1 ca-bin nhỏ ở trên boong và thông
thường chỉ đi lại bên trên canh gác, miễn sao tù không lao đầu xuống sông
trốn là được. Họ không cần biết những gì xảy ra ở 3 tầng dưới nên chẳng
tội vạ gì lần mò xuống cho dơ dáy người, dù có người rên la gần chết. (Có
tủ thuốc cứu thương để cấp cứu dọc đường đâu.)
Hai đợt 1937-1938 và 1944-1945 xà lan tù hoạt động nhiều nhất. Dù chia 3
tầng nhưng chẳng sàn nào có quyền đốt đèn, hoàn toàn trông vào lỗ hổng
cầu thang sắt và mấy lỗ thông hơi nho nhỏ ở bên vách. Nếu đủ chỗ thì tù
chia nhau nằm thành hai hàng ngang, đầu quay vào vách xà lim chừa lối đi
nhỏ ở giữa 2 rừng chân cẳng. Mỗi sàn có một thùng cầu duy nhất đặt ở cuối
phòng. (Vậy đã là văn minh chán!). Muốn đi là phải lên lỏi giữa hai hàng
chân. Khổ sở nhất là những lúc cầu đầy ắp phải khiêng lên boong trút
xuống sông bằng ngả cầu thang duy nhất. Khỏi nói là không có cách nào
ngăn ngừa phân văng tùm lum, dính lép nhép và ngập ngụa từ sàn trên tha
hồ chảy xuống sàn dưới (phần vì làm biếng, phần vì khiêng lên xuống quá
khó khăn nên cầu chỉ được đổ khi không chịu đựng thêm nổi!).
Khiêng cơm khiêng cháo xuống cũng chỉ một ngả cầu thang này. Phân đổ
ra sàn người nằm ráng chịu cũng quen nhưng mỗi sàn một thùng cháo hay
súp chia nhau không thể chấp nhận rơi vãi. Do đó chỉ lúc mấy thằng bạn
ẩm thực lo thả thùng xuống mới được quyền sử dụng ánh đèn. Giờ đây có
thể có đèn điện, những năm đó chỉ có cây đèn Bat dầu hôi xách tay le lói
ánh sáng.
Di chuyển tù bằng xà lan dĩ nhiên được nhiều và thuận tiện nhưng không
thể nhanh được. Đi Dudinka dám mất trọn 1 tháng như không (bây giờ chỉ
1 tuần). Nào gặp bãi cát, nào nước lớn nước ròng, biết bao nhiêu trở ngại
sông nước không thể dự phòng? Chậm trễ chỉ chết thằng tù vì hành trình trễ
một ngày là khẩu phần cúp 1 ngày. Nhiều chuyến tù bị nhịn ngang năm ba
ngày thông!