bóc lột nông dân một cách hết sức dã man, nhưng có đứa thì keo kiệt, đứa
thì ăn chơi như phá... Những nhân vật địa chủ do Gôgôn sáng tạo trong
cuốn sách này đều trở nên những điển hình bất hủ. Những linh hồn chết là
một bản cáo trạng chống lại các giai cấp bóc lột thống trị và chế độ Nga
hoàng. Bên cạnh lòng căm thù đối với bọn địa chủ là nhiệt tình của tác giả
đối với tổ quốc, lòng tin tưởng vào tương lai dân tộc, ước mong một đời
sống tự do, hạnh phúc cho nhân dân. Với một lối văn điêu luyện và nhiều
đoạn trữ tình nói lên mơ ước đó, Những linh hồn chết được coi là một tập
thơ, một bản trường ca, mặc dầu viết bằng văn xuôi.
Những năm cuối cùng của Gôgôn là những năm bi thảm không tìm được
lối thoát trước tình hình hiện tại, lại chịu ảnh hưởng của một số bạn bè
thuộc giai cấp quý tộc, Gôgôn đã cho xuất bản Tuyển tập thư gửi cho bạn,
trong đó ông tỏ rõ có xu hướng thần bí, đề cao quý tộc. Biêlinxki liền phê
bình ông kịch liệt trong một bức thư nổi tiếng (1847). Tư tưởng Gôgôn trải
qua một thời kỳ khủng hoảng. Ông viết đi viết lại nhiều lần tập thứ hai
truyện Những linh hồn chết, nhưng khi gần mất, ông lại đốt đi. Hiện nay chỉ
còn lại một số chương. Ông chết ở Mạc-tư-khoa năm 1852. Mặc dầu chính
quyền Nga hoàng tìm mọi cách ngăn cản, nhân dân Mạc-tư-khoa vẫn đi đưa
đám ông rất đông.
Ảnh hưởng của Gôgôn rất lớn đối với văn học Nga. Những nhà văn hào
như Tuôcgêniep, Tônxtôi, Gôntsarôp v.v... nhiều lần tự nhận là chịu ảnh
hưởng sâu sắc của Gôgôn, là học trò của ông. Ông cũng có ảnh hưởng lớn
đến nhiều nhà văn xô - viết và nhiều nhà văn tiến bộ khác trên thế giới.
Năm 1952, Hội đồng hoà bình thế giới đã tổ chức kỷ niệm 100 năm ngày
ông tạ thế.
*
* *
Gôgôn viết xong Quan thanh tra vào đầu tháng 12 - 1835, đến năm 1841
thì sửa lại. Thời kỳ này là một thời kỳ đen tối nhất trong lịch sử nước Nga.
So với các nước Tây Âu hồi ấy, nước Nga là một nước kinh tế rất lạc hậu.
