Nếu không lệ thuộc vào các quyết định của những người làm luật và của
công đoàn, thì còn một thực tế nữa là ngày càng có nhiều người cao tuổi
không sẵn sàng “nghỉ hưu”, mà mong muốn được tiếp tục làm việc, dưới
hình thức này hay hình thức khác. Tại mọi nơi từ Mỹ, Tây Âu, Nhật Bản
tới Liên bang Xô Viết, số lượng những người phải nghỉ hưu chính thức
nhưng vẫn tiếp tục làm việc, ít nhất là bán thời gian, đang ngày một gia
tăng. Dấu hiệu điển hình cho hiện tượng này là sự gia tăng liên tục thị
trường lao động “đen” hay “xám”: nơi mọi người vẫn làm việc toàn thời
gian hoặc bán thời gian, nhưng không thông báo thu nhập cho nhà nước.
Mùa xuân năm 1979, Cục thuế Nội địa Anh quốc dự đoán khoảng 7,5%
nguồn thu nhập của dân chúng do lao động “đen” đem lại đã thoát khỏi sự
kiểm soát tài chính của nhà nước, do đó không được đưa vào thống kê tổng
thu nhập quốc dân. Đối với Thụy Điển, con số này thậm chí lên tới 20%.
Còn Văn phòng Kiểm toán chính phủ Mỹ gần đây công bố số thu nhập
không khai ở Mỹ chiếm khoảng 10% thu nhập cá nhân.
Sự phản đối sung công thuế chắc chắn đóng một phần không nhỏ trong
hiện tượng này, đặc biệt là tại các quốc gia như Thụy Điển, nơi có tỷ lệ thuế
hơn 100% trên thu nhập. Tại hầu hết các nước, những người nghỉ hưu
“chính thức” là những người không được mong đợi tiếp tục làm việc, chẳng
hạn như ở Thụy Điển, dưới áp lực của công đoàn, không được phép đi làm;
hay tại Mỹ và Vương quốc Anh, sẽ không được nhận tiền lương hưu hoặc
sẽ bị cắt một phần lương hưu. Chính vì thế, những người này đã thông báo
chính thức rằng họ đã thực sự “nghỉ hưu”, và sẽ tiếp tục làm việc như
những công nhân “đen”, không thông báo cho chính phủ về việc làm đó.
Sự phản kháng đối với độ tuổi hưu bắt buộc còn do sự thay đổi của tình
trạng giáo dục trong lực lượng lao động. Hiện nay, trong số những người
đạt đến ngưỡng tuổi nghỉ hưu của người Mỹ là 65 tuổi, thì cứ 10 người lại
có 8 người đạt trình độ giáo dục phổ thông; trong số những người mới bắt
đầu nghề nghiệp cứ 10 người có 6 người đạt trình độ tốt nghiệp phổ thông
