có thể lấy ra từ thời xa xưa hay hiện nay, chúng ta có thể thấy rằng quân
vương sẽ dễ trở thành hữu hảo với những người vốn đồng thuận với chính
quyền cũ, và vì thế là kẻ thù của ngài, hơn là với những kẻ bất mãn với
chính quyền đó và vì thế ủng hộ ngài và khuyến khích ngài chiếm lấy nó.
Để bảo vệ vương quốc được an toàn hơn, các quân vương thường xây
những pháo đài, nơi có thể dùng để chế ngự những kẻ có âm mưu tấn công
các ngài, và cũng là nơi để trú ẩn khi bị tấn công trước. Tôi đề cao hệ thống
này vì nó được sử dụng từ xưa tới nay. Tuy nhiên, ngài Niccolò Vitelli
ở
thời chúng ta đã phải phá bỏ hai pháo đài ở Citta di Castello mới giữ được
vương quốc đó; Guidubaldo
, Công tước xứ Urbino, khi giành lại lãnh
địa của mình, trước đó ngài đã bị Caesar Borgia đánh đuổi đi, đã san bằng
các pháo đài ở xứ đó, và cho rằng nếu không có các pháo đài thì ngài đã
khó để mất xứ đó hơn; gia tộc Bentivogli
cũng quyết định tương tự khi
trở lại Bologna. Vì thế, các pháo đài có hữu dụng hay không là tùy vào
hoàn cảnh; nếu chúng có ích cho ngài ở mặt này thì lại có hại ở mặt khác.
Và vấn đề này có thể được suy luận như sau: vị quân vương nào e sợ thần
dân của mình hơn là quân ngoại bang thì nên dựng pháo đài, còn vị quân
vương nào sợ quân ngoại bang hơn thần dân của mình thì đừng bận tâm
đến việc đó. Lâu đài ở Milan, do Francesco Sforza xây, đã từng và sẽ còn,
gây ra nhiều rắc rối cho gia tộc Sforza hơn bất kỳ sự rối loạn nào trong
nước. Vì lý do này, pháo đài khả dĩ tốt nhất chính là không bị dân chúng
căm ghét, bởi vì cho dù ngài có thể giữ được pháo đài nhưng nó lại không
thể cứu ngài nếu nhân dân căm ghét ngài, lý do là không bao giờ thiếu
những kẻ ngoại bang sẵn sàng hỗ trợ cho dân chúng khi họ đã vũ trang
chống lại ngài. Ngày nay, không còn thấy bất cứ quân vương nào sử dụng
các pháo đài như vậy, trừ Nữ bá tước Forli
Girolamo, bị giết hại; bởi vì nhờ có lâu đài bà mới có thể chịu đựng được
cuộc nổi dậy của dân chúng trong khi chờ sự giúp đỡ từ Milan, và nhờ thế
mà giành lại được vương quốc; và tình thế lúc đó cũng đã không để cho các
thế lực ngoại bang hỗ trợ cho dân chúng. Nhưng sau đó các pháo đài đã
không có giá trị nhiều đối với bà khi Ceaser Borgia tấn công, và khi dân
