ngoại trừ chuyện ông không ngờ tới là vào thời điểm Alexander qua đời thì
chính ông cũng đang hấp hối.
Khi điểm lại tất cả những việc làm của Công tước, tôi thấy không thể chê
trách ông điều gì, trái lại, tôi thấy rằng, như đã nói, tôi cần phải nêu ông
như một tấm gương mà những bậc quân vương đạt tới quyền lực nhờ vận
may hay bàn tay của người khác nên noi theo. Bởi vì ông, ngay cả với lòng
can đảm phi thường và mục tiêu lâu dài, cũng không kiểm soát được tình
hình, và chỉ cuộc đời vắn số của Alexander
và chuyện đau ốm của bản
thân ông đã làm hỏng cả mưu đồ.
Như vậy, những ai coi trọng việc bảo vệ bản thân khi đến một vương
quốc mới, muốn thêm đồng minh, muốn chinh phạt bằng vũ lực hay thủ
đoạn, muốn làm cho dân chúng yêu và sợ, muốn binh lính đi theo và tuân
phục, muốn trừ khử tất cả những kẻ có thế lực hoặc có khả năng gây nguy
hại cho mình, muốn thay thế trật tự cũ bằng cái mới, muốn nghiêm khắc và
độ lượng, cao thượng và hào phóng, muốn giải tán đội quân không trung
thành và thiết lập đội quân mới, muốn duy trì tình hữu hảo với các hoàng
đế và quân vương theo cách khiến họ phải giúp đỡ nhiệt tình và gây hại
trong đắn đo, thì sẽ không thể tìm được ví dụ nào sống động hơn những
việc làm của con người này.
Người ta chỉ có thể trách ông về việc bầu chọn Giáo hoàng Julius II, đây
là một lựa chọn sai lầm, bởi như đã nói, khi không thể bầu ra một Giáo
hoàng như mình muốn thì ông sẽ ngăn cản bất cứ ai đến với ngôi Giáo
hoàng; ông cũng không bao giờ đồng ý đưa Hồng y nào tham gia bầu cử
nếu vị này đã từng bị ông làm tổn thương hoặc có lý do để sợ ông khi họ
trở thành Giáo hoàng. Bởi vì người ta hại nhau là do sợ hãi hoặc căm thù.
Một số những kẻ mà ông đã làm tổn thương có thể kể đến là San Pietro ad
Vincula, Colona, San Giorgio và Ascanio
. Bất cứ ai trở thành Giáo
hoàng cũng phải sợ ông, ngoại trừ người xứ Rouen và người Tây Ban Nha;
kẻ sau là bởi quan hệ và trách nhiệm, người trước là do thế lực của ông, do
vương quốc Pháp có quan hệ với ông
. Bởi vậy, với tất cả những lý do
đó, công tước nên dựng lên một Giáo hoàng người Tây Ban Nha, và nếu
